2 Kasım 2023 Perşembe

ZERZEVATÇI İBRÂM AGA, RECEP MESUT (Prof. Dr.)

 ZERZEVATÇI İBRÂM AGA

Zerzevatçı (bizde Zarzevatçı denir) İbrâm Aga bizim dip komşumuzdu. Fakat uzun süre komşuluk yapmadık, çünkü 1951'de Türkiye'ye ailece göç ettiler. İki avlu arasında küçük bir komşu kapı vardı ki, sokağa çıkmadan birbirimizin avlusuna geçebiliyorduk. İbrâm Aga'ların evi eski tıp kerpiç Türk evi idi ve geniş avluda sandıklar, sepetler, kasalar dağınık halde bulunuyordu. İbrâm Aga'nın dükkanı ise 200 metre mesafede, çarşı sokağında bulunuyordu. Önündeki geniş tezgâh üzerinde sebzeler ve meyveler sergileniyordu. Zerzevatçı denmesine rağmen meyve de satıyordu. Kış aylarında ise turşucu oluyordu (Dobruca'da kışın meyve sebze yetişmiyordu). Delikanlı oğlu Halil de sabahtan akşama kadar babasına yardım ediyor, geceleri dükkanda yatıyordu. İbrâm Aga da pek konuşkan sayılmazdı ama Halil genellikle tek kelime ile cevap veriyordu. Bizim eve meyve sebzeleri dedem gelirken seçerek alır, zembil içinde taşırdı. Bazen de Halil peşinde bazı kasalar taşırdı.
Komşu kapısı vardı amma bizden karşıya geçen pek olmuyordu. Fakat İbrâm Aga' nın iki kızı her gün bize gelirlerdi - Sabriye Abla 25 yaşlarında, Samiye Abla ondan birkaç yaş küçüktü. Aslında çok konuşkan olan bu ablalarım günlük olarak sadece bize gelebiliyorlardı, sokağa çıkamıyorlar, başka evlere gidemiyorlardı. Tesettürlü değillerdi, fakat açık cezaevinde gibi yaşıyorlardı. Ben bu ablaların haline acırdım. Saniye Annem de kendilerini uğurlarken, her defasında "evde kaldı bu güzelim kızlar, gören yok, isteyen yok" diye söyleniyordu. Fakat İbrâm Aga aşırı titiz, sert mizaçlı, yüzü gülmeyen bir taassup içindeydi. Oğlunu da rahat bıraktığını pek zannetmiyorum.
Dedemle genelde anlaşırlardı. Hele sonbahar geldi mi, dedem bodrumdan fıçıları ve batlakları çıkarır, pınarın yanına dizer (el pompasıyla çalıştırılan bir derin kuyu vardı) tahta fırçasıyla hepsi yıkanır ve kurulanırdı. Sıra kışlık turşuların hazırlanmasına gelirdi. İşte o zaman İbrâm Aga devreye girer, küfe küfe turşuluklar bizim avluya dökülürdü. Hatta lahanalar eşek kotikası ile gönderilir ve koca fıçılara konurdu. Batlak denen ufak fıçılara yeşil domates, ratunka biber (yuvarlak ve etli), havuç, hıyar (kornişon), bamya, kereviz sapı konurdu. Ve tuzlu su ile fıçılar doldurulurdu. Bunun ince ayarını İbrâm Aga yapardı. Bazı turşulara iç dolgu hazırlanır ve dolma şeklinde envai karışımlar yapılırdı. İki hafta süren bu hummalı faaliyetlere heyecanla katılırdım. Kış aylarında taze sebze bulunmazdı, seracılık bilinmiyordu, konservecilik de sonra
popülerleşti. Dedem için turşuların kralı doldurulmuş patlıcan turşusu idi. Kendisi için özel çok acı biber (çuşka) turşusu hazırlardı. O kadar acı ki, kendisinden başka kimse ağzına süremiyordu. Her yemekte muhakkak turşu da konur, bardaklara turşu suyu doldurulurdu. Tabi, Dobruca'nın iklimi sert, kışlar uzun ve kar örtüsü Aralık'tan Mart ayına kadar kalkmazdı. Bu nedenle kışlıklar özenle hazırlanırdı: un sandığı ve un çuvalları, yağ tenekeleri, peynir tulumları, kuru bakliyat, soğan ve sarmısak hevenkleri, kurutulmuş bamya ve hoşaflık kurutulmuş meyve çeşitleri.

NAZIM HİKMET VE BEN, RECEP MESUT (Prof. Dr.)

 NAZIM HİKMET VE BEN

Her bir insana nasip olmaz dünyaca ünlü büyük şairleri yakından görmek. Tesadüf eseri işte, bana nasip oldu Nazım Hikmet'i görmek . Sadece görmekle de kalmadı, onun önünde kendi şiirini okumak, beğenisini kazanma şerefine de nail oldum. Fakat küçüktüm, çok küçüktüm, 10 yaşındaydım, fakat yaşım küçük, boyum küçüktü. İlkokulu yeni bitirmiş, ortaya geçmiştim. Fakat kimin önünde şiir okuyacağımın farkında, bilincindeydim. Tabi ki, çok heyecanlıydım...
Türk edebiyatının dev ismi Nazım Hikmet 17 Haziran 1951'de, İstanbul Boğazından Karadeniz'e açıldı. Ve 70 yıl önceki Jön Türk Turan Bey gibi Romanya'nın Köstence limanına ulaştı. Oradan Moskova'ya gitti. Bulgaristan şairler heyeti kendisini ziyaret etti ve Bulgaristan'a davet etti. Nazım, 500,000 Türk'ün yaşadığı Bulgaristan'ı merak etti ve daha Eylül ayında ilk gezisi başladı. Dobruca, Deliorman, Gerlova, Tozluk ve Kırcali yörelerini tek tek dolaştı, coşkuyla karşılandı, kendisi de çok mutlu oldu. Tabi, Varna'ya da geldi ve oradan benim oturduğum Tolbuhin (Dobriç) şehrine getirdiler. Kasabamızı ziyaret etmesi müthiş heyecan yarattı, karşılama tertip edildi. Ufak tefek olmama rağmen okul birincisiydim ve güzel Türkçe okuyabiliyordum. Öğretmenler beni seçtiler, yani Nazım Hikmet'in huzurunda Nazım Hikmet şiiri okumak. Seçtikleri şiir de 1928'de yazmış olduğu "Salkım Söğüt" şiiriydi. Şairin ünlendiği ilk şiirlerdendir. Benim de ezberim zayıftır, iki gün durmadan evde yüksek sesle uğraştım. Dedem hiç mutlu olmadı, söylendi durdu, komünistmiş, dinsizmiş diye.
Türk Mektebinin koridoru uzun ve geniş tutulmuştu. Bir ucuna da ahşap bir sahne yapılmıştı müsamereler için. Koridor, avlu, sokaklar hınca hınç dolu idi. Çevre köylerden gelenler olmuştu. Sahneye bir masa kondu, Nazım ve yanındaki Türk ve Bulgar şairler oturdular. Sıra bana geldi, içim titriyordu, fakat sükûnetimi muhafaza ettim. Ve heyecanlı ton ile, vurgular ve kesintiler yaparak şiiri okudum. İki metre ötede oturan Nazım başını sallıyor, benim telâffuzumu ve vurgularımı onaylıyordu.
Akıyordu su
gösterip aynasında söğüt ağaçlarını,
Salkımsöğütler yıkıyordu suda saçlarını!
Yanan yalın kılıçlarını çarparak söğütlere
koşuyordu kızıl atlılar güneşin battığı yere!
Birden
bire kuş gibi
vurulmuş gibi kanadından
yaralı bir atlı yuvarlandı atından!
Bağırmadı
gidenleri geri çağırmadı,
baktı yalnız dolu gözlerle
uzaklaşan atlıların parıldayan nallarına!
Ah ne yazık!
Ne yazık ki ona
dörtnal giden atların köpüklü boynuna bir daha yatmayacak,
beyaz orduların ardında kılıç oynatmayacak!
Nal sesleri sünüyor perde perde,
atlılar kayboluyor güneşin battığı yerde!
Atlılar atlılar kızıl atlılar,
atları rüzgâr kanatlılar!
Atları rüzgâr kanat...
Atları rüzgâr...
Atları...
At...
Rüzgâr kanatlı atlılar gibi geçti hayat!
Akar suyun sesi dindi.
Gölgeler gölgelendi
renkler silindi.
Siyah örtüler indi
mavi gözlerine,
sarktı salkımsöğütler
sarı saçlarının
üzerine!
Ağlama salkımsöğüt
ağlama
kara suyun aynasına el bağlama!
el bağlama!
ağlama!
Sonradan öğrendiğime göre, "Benim şiirlerim öz vatanımda gizli ve sessiz okunur. Burada özgürce okunması beni çok mutlu etti". demiş.
Altı yıl sonra, 1957 yılında Nazım Hikmet ikinci defa Bulgaristan'ı ziyaret etti. Türkiye özlemini en yakın topraklarda gidermek istiyordu. Fakat Bulgaristan'da komünist rejim bu sefer soğuk karşıladı, Türkler arasında dolaştırmadı. Sadece Varna'da misafir etti. Gene tesadüf eseri ben artık Varna'da lisede okuyordum. 16 yaşıma gelmiştim. Kendisini tekrar görebilmek için Hotel Odessos çevresinde saatlerce gezindim, çünkü en yeni modern hotel idi. Fakat Nazım'ı 8 km kuzeydeki sayfiye yerinde "Bor" Hotelde ağırlamışlar halktan kaçırmışlardı. Bir daha görmek nasip olmadı. Altı yıl sonra da, Moskova'da, yakındığı "Angina Pectoris" hastalığından, kalp krizinden vefat etti. Fakat Varna'da, Türkiye özlemini dile getiren en duygulu şiirlerini kaleme aldı:
"...Karşı yaka memleket,
sesleniyorum Varna'dan,
işitiyormusun
Memet, Memet.
Karadeniz akıyor durmadan,
deli hasret, deli hasret,
olum, sana sesleniyorum, işitiyormusun
Memet, Memet'
"...Şu Varna deli etti beni,
divane etti,
Domates, yeşil biber, kalkan tavası,
radyoda "Ha uşaklar" Karadeniz havası,
rakı kadehte arslan sütü, anason,
uy anason kokusu,
ahbabça, kardeşçe konuşulan dilim...
A be, islah be, islah be halim...
Şu Varna deli etti beni
divane etti...
Türkiye'ye göç ederken, Bulgaristan'da Türkçe olarak basılmış 10 kitaplık bütün eserlerini cesaret ederek getiremedim. Yanarım da, ne yanarım... Fakat Edirne'de birden Dr. Ratip Kazancıgil'in kütüphanesinde "Kuvâyi Milliye Destanı"nı gördüm. 30 yıl Sağlık Müdürlüğü yapmış olan Ratıp Hoca bana itiraf etti, "Kurtuluş Savaşını" en iyi anlatan eser bu destandır, dedi.
Artık Nazım üzerindeki yasaklar kalktı, dizeleri herkesin dilinde. Kurtuluş Savaşını ebedileştiren şair Moskova'da yatıyor...

HAFIZ RIZA VE MEFKÜRE ABLA, Recep Mesut (Prof. Dr.)

 HAFIZ RIZA VE MEFKÜRE ABLA

Bizim kasabanın en saygın din adamı kuşkusuz Hafız Rıza idi. Kendisi hem dedemlere yakın oturuyordu, hem de dedemle görüşüyorlardı. Bayramlarda el öpmeye gitmişliğim vardı. Bir alt sokakta, Tatar Mahallesinde, ahşap minareli küçük bir mescit yakınında olmasına rağmen, bazı günler vakit namazları için çarşıdaki Tekke Camiine giderdi. Bizim sokaktan geçerdi, çünkü yoğun trafiği yoktu, yeterince genişti ve düz hat izlerdi. İki taraflı Arnavut kaldırımları dışında ortası toprak yoldu ve çocukların futbol oynamasına müsaitti. Hafız Rıza, uzun cubbesi ve beyaz sarığı ile yavaş yavaş yürür ve sağa sola başını eğerek insanları selamlardı. Kasabamızda ondan başka devamlı cubbe ve sarık taşıyan yoktu.
"Hafız Rıza geliyor" diye sokak başından haykırış yükselir. Bulgar çocuklar dahil, herkes oynamayı durdurur ve hazırola geçerek kenara çekilirdi. Keza top çarpmasın diye ele alınırdı. Küçücük çocuklar bile, büyüklerini örnek alarak, kendi oyunlarını bırakarak saygı duruşuna geçerlerdi. Bu geçiş epeyi zaman alırdı, çünkü Hafız Rıza çok yavaş yürürdü. Sabırla beklerdik. Birkaç saat sonra, dönüş yolunda, olay aynen tekrarlanırdı.
Somut bir görevi herhalde yoktu, fakat danışma mercii gibi dini konularda son sözü Hafız Rıza söylerdi. Dedem de beni saygın bir din âlimi yapmayı istiyordu ve iki defa Hafız Rıza'nın dini eğitimine (yani Kuran kursu gibi) göndereceğini ifade etti. Fakat her defasında bu teşebbüs akamete uğradı. Çünkü komünist iktidar haber alıyor ve kendisini uyarıyormuş. Henüz dini kıyafetine karışmıyorlardı, fakat küçük çocuklara İslâmî bilgiler verilmesine müsaade etmiyorlardı.
Fakat Hafız Rıza düşünüldüğü gibi tutucu ve yobaz değildi. Çağdaş eğitime de karşı değildi. Kızların eğitimini ise bizzat kendisi başlatmıştı. Kızı Mefküre Abla'yı, Rüştiye'den sonra önce Varna'daki Fransız Kolejine, sonra da Sofya'da Fransız Filolojisine göndermişti. Mefküre Abla benden 14 yaş büyüktü ve bizim kasabadan üniversitede okuyan ilk gurur kaynağımızdı. Üniversite sonrası Sofya'da kalmış, gazetecilik yapmış, Türkçe şiir kitabı yayınlamıştı. 1950-li yılların başında, edebiyatçı ve akademisyen Rıza Mollov (1920-1986) ile evlenmiş ve birlikte bizim kasabaya gelmişlerdi. Konu komşuyu gezerken bizim eve de uğramışlar, kısa bir misafirlik yapmışlardı. Bendeniz de kendilerini hayranlıkla izlemiştim. Sofya Üniversitesine bağlı Türkoloji Bölümünde çalışıyorlar ve akademik kariyer yapıyorlardı. Mefküre Abla Çağdaş Türk Dili ve Diyalektoloji okutuyordu. Fakat 1960-lı yıllardan sonra komünist iktidarın gadrine uğradılar ve atıldılar. İşsiz kaldılar, geçim sıkıntısı çektiler. Eşinin vefatından sonra, Türklere uygulanan zorunlu göç yıllarında, Fransa'ya gidebildi ve Dil Bilimi ve Türkoloji alanında dünyaca ün kazandı. 1927, Dobriç doğumlu olan Mefküre Mollova, Fransa'da 2009 yılında vefat etmiştir. 2023 yılında, "Sürgündeki Türkoloji" başlığı altında, iki Bulgaristanlı araştırmacı hayat hikayesini kaleme aldılar.

4 Temmuz 2023 Salı

SÜRGÜNDEKİ TÜRKOLOJİ : MEFKÜRE MOLLOVA

 

Orijinal künye
Yazar adı: Zeynep Zafer, Nurie Muratova
Kitap adı: Türkologiya v izgnanie: Mefküre Mollova - Biyografiçno izsledvane
Redaktör: Sadık Hacı
İnceleyenler: prof. Jorjeta Nazırska, doç. Petır Vodeniçarov
Basım yeri ve tarihi: Blagoevgrad, 2022
Sayfa: 352

Künyenin Türkçe Tercümesi
Yazar adı: Zeynep Zafer, Nurie Muratova
Kitap adı: Sürgündeki Türkoloji: Mefküre Mollova - Biyografik Araştırma 
Redaktör: Sadık Hacı
İnceleyenler: prof. Jorjeta Nazırska, doç. Petır Vodeniçarov
Basım yeri ve tarihi: Blagoevgrad, 2022
Sayfa: 352

Kitap Tanıtımı

Mefkûre Mollova, 22 Temmuz 1927'de Dobriç'te doğdu. İlköğrenimini bir Türk ve Romanya okulunda, ortaöğrenimini Varna'daki Fransız Koleji Saint Andre'de okudu. Mefkûre Mollova, Sofya Devlet Üniversitesi'nde Fransız filolojisi bölümünden mezun olduktan sonra, 1953 yılı sonunda yeni oluşturulan Türk filolojisi ihtisasına asistan olarak atandı. 1961 yılında eşi Rıza Mollov ile birlikte üniversiteden ihraç edildiler. Kocası, hayatının geri kalanında komünizm dönemi istihbarat teşkilatı Devlet Güvenliği tarafından zulüm gördü ve Mefkûre Mollova'nın, Bulgaristan'ı terk etmeye zorlandığı 1989 yılına kadar akademik kurumlara gitmesine izin verilmedi. Geçimsiz kalınca (1961-1989) kendini ilmi çalışmalara adadı ve Türkoloji alanında siyasi ve ilmi baskı koşulları altında çoğunluğu Fransızca olmak üzere dünyanın dört bir tarafında prestijli dergilerde yayınlanan 150'den fazla makale ve inceleme yazdı. Ömrünün sonuna kadar gurbette 35 eser daha yayınladı. 2009'da Paris'te vefat etti.

Mefkûre Mollova'nın hayatı ve mesleki kaderi, komünist rejimin Bulgaristan'daki Türkleri zorla asimile etmeye yönelik politikasıyla belirlendi. O ve eşi, rejimin bu suçuna karşı çıkmalarının ve uzlaşmazlıklarının bedelini ağır ödediler, ancak ahlaki ve bilimsel tutarlılıklarını sonuna kadar korudular.

Araştırmanın amacı, Bulgaristan’da bugüne kadar bilime katkısı görmezden gelinen ve ihmal edilen dünyaca ünlü Bulgaristan Türkologunun hayatındaki olayları yeniden gündeme getirmektir. Ayrıca komünist Bulgaristan'da Türkçe bir şiir derlemesi yayımlamayı başaran (1964) ilk yetenekli Türk kadın şairdir. Pek tanınmayan şiir kitabı henüz gereği gibi değerlendirilememiştir.

Prof. Dr. Zeynep Zafer, Ankara Üniversitesi Bulgar Dili ve Edebiyatı Bölümü başkanıdır. Bilimsel ilgi alanları çeviri, Bulgaristan Türklerinin edebiyatı ve asimilasyon politikalarıdır.

Doç. Dr. Nurie Muratova, Blagoevgrad Güneybatı “Neofit Rilski” Üniversitesi’nde Arşiv Çalışmaları dersleri vermektedir. Araştırma alanları arşiv politikaları, kadın arşivleri, azınlık arşivleridir.




KAÇAN: POMAK İTİRAFI

 

Orijinal künye
Yazar adı: Şaban Ali Başov
Kitap adı: Kaçan pomaşka izpoved
Danışman: Süyme Musa
Dizgi: Mariya Greçeva
Musahhih: Sevim Cevdet
Redaktör: Aylin Menderes
Basım yeri ve yılı: Kazanlık, ty.

Sayfa: 122

Künyenin Türkçe Tercümesi
Yazar adı: Şaban Ali Başov
Kitap adı: Kaçan: Pomak İtirafı
Danışman: Süyme Musa
Dizgi: Mariya Greçeva
Düzelti: Sevim Cevdet
Editör: Aylin Menderes
Basım yeri ve yılı: Kazanlık, ty.

Sayfa: 122
Siyah beyaz ve renkli bol görsel ihtiva eder. 

İÇİNDEKİLER

 

1. GİRİŞ

2. DİRENİŞ

3. ŞECERE

4. SOSYALİZM

5. DEMOKRASİ

6. HATIRALAR

7. İSLAM

8. ANMA TÖRENLERİ

9. SONUÇ

10. KÖKEN

11. SONUÇ


POMAKLARIN TRAJEDİSİ - BULGARCA

 

Orijinal künye
Yazar adı: Priyateli na Ali 
Kitap adı: Tragediite na pomatsite
Redaktör ve musahih: Mariya Grıbçeva
Basım yeri ve yılı: Kazanlık, 2020 
Sayfa: 104

Künyenin Türkçe Tercümesi
Yazar adı: Ali'nin Dostları
Kitap adı: Pomakların trajedisi
Editör: Mariya Grıbçeva
Basım yeri ve yılı: Kızanlık, 2020 
Sayfa: 104
Siyah beyaz ve renkli bol görsel ihtiva eder. 
Kitap Ali Kaçan'ın yaşadıkları etrafına pomakların yaşadığı acıları anlatır. 

İÇİNDEKİLER

Bölüm 1. Biraz arka plan

Bölüm 2

Bölüm 3. Farklı bir adla hayat

Bölüm 4. Karanlık şekilsiz bir siluet

Bölüm 5. Siyasi faaliyet

Bölüm 6. Ali'nin Hayatında Din.

Bölüm 7. Çalışma ve hayır faaliyetleri

Bölüm 8. Anıtlar.

Bölüm 9. Sonsöz