AYDIN ÖMEROV
Sofya Yüksek İslam Enstitüsü (YİE) Öğretim Görevlisi
Orta Bulgaristan’da Sofya’yı Burgaz’a bağlayan karayolu
ve demiryolu üzerinde bulunan Kızanlık
(Kazanlık),
ünlü Şipka geçidinin hemen güneyinde, Gül Vadisi
olarak bilinen Kızanlık ovasında kurulmuştur.
Uzun yıllar Bulgar Krallığı ve Bizans İmparatorluğu
arasında el değiştiren Kızanalık ovası bu sebeple birkaç
defa tahrip edilmiştir. Osmanlılarca fethedilen Kızanlık
bölgesine iskân edilen Türk nüfusun göçebe yörükler
olduğu, yer ve köy isimleri olan Saruhan, Sufiler, Saltuklular
isimlerinden anlaşılmaktadır.
Kızanlık, Osmanlı döneminde Müslüman Türk şehri
olarak gelişmiş ve bu sebeple şehirde birçok tarihi eser
ve vakıf imar edilmiştir. Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde
8 cami ve mescidi ve bunların arasında Sarıca Paşa ve
İskender Bey camisini zikretmekte ve Müslümanı çok,
Hıristiyanı az olan kasabada 1060 ev, Sarıca Paşa ve İskender
Bey medreseleri, 3 hamam, 2 tekke, 300 dükkan
ve çarşı içindeki mükellef handan bahsetmektedir.
Bu eserlerden günümüze ulaşan İskender Bey Camisidir.
Halk arasında Eski Cami olarak da bilinen mabet
1470’li yıllarda inşa edilmiştir.
Cami, kare planlıdır. Kırma çatılı olan caminin tavanı
ahşap işlemeli olup kendine has bir tarzı vardır. Çatı altındaki kırmızı tuğlalar camiye çok özel bir görünüm
sunmaktadır. Cami, ilk dönem camilerinin özelliklerini
taşımakta olup moloz taş ve kırmızı tuğla ile geniş
ve sağlam duvarları vardır. Alt sıra pencereleri gayet geniş
ve yüksek, üst sıra oval pencereleri ile cami gayet aydınlıktır.
Ana salonun son kısmında ahşap kadın mahfili
bulunmaktadır. Cami içersindeki hat yazıları gayet
güzel bir üslup ile nakşedilmiştir. Son cemaat yeri sundurmalı
ve zeminden daha yüksek olarak saçak şeklinde
inşa edilmiş ve sonradan cam çerçeve ile kapatılmıştır.
Son cemaat yerinin sağ kısmında abdest alma yeri olarak
şadravanı bulunmaktadır. Altı köşeli şadravanı şekil
itibarıyla eski Selçuklu kümbetlerini andırmaktadır.
Maalesef orjinal minberi korunmamıştır. Cami mihrabı
geniş ve yüksek olup üzerindeki hat yazıları kendisine
özel bir heybet katmaktadır. Caminin minaresinin
kaide kısmı moloz taş ve kırmızı tuğla ile inşa edilmiş
olup gayet sağlamdır. Gövde kısmı kırmızı tuğla ve kireç
ile yükselmekte, tek şerefeli olup gayet düzgün bir
görünüme sahiptir. Şerefe kısmında minarenin külahı-
na kadar olan kısım beyaz kireç ile sıvanmıştır.
Caminin inşa kitabesi günümüze ulaşamamış, lâkin
tamir kitabesi Osmanlıca ve uzun bir metin olarak bugün
sağlam bir şekilde yerinde olup bizlere cami, banisi
ve tamir edeni hakkında malûmât vermektedir. Tamirin
kusursuz bir şekilde 1255/1855 yılında yapılıp tamamlandığı
bildirilmektedir. Şadravanının bu tamirden sonra
camiye ilhak olunduğunu kitabeden öğrenmekteyiz.
Maalesef, Kızanlık İskender Bey Camisi tarih boyunca
bir çok defa harap edilmeye ve yakılmaya çalışılmış-
tır. Ancak Müslüman toplum camilerine sahip çıktığı
için nefret ve taassubun olduğu bu bölgede, Yüce Allah’a
hamdolsun, bugün hâlâ biz de buradayız diyen mağrur
ve yüksek minaresi ile ayakta durmakta ve Müslüman- lar için nur saçan bir merkez olarak faaliyet göstermektedir.
Müslümanlar Dergisi, 2017 yılı, 11. sayı, s. 16.
