İSLAMIN İNTİŞARI, OSMAN KILIÇ

1920 doğumlu asırlık çınar.. Bulgaristan Türkünün dava adamı.. Komünist rejim onu 15 yıl hapiste tuttu, türlü işkenceler uyguladı. 1965 yılında Türkiye'ye geldi. Sadece 3 yıl sonra Türkiye onu Bulgar devlet başkanı Jivkov'a tercüman yaptı. Sizin mahpus tuttuğunuzu biz Cumhurbaşkanı tercümanı yaparız dedi. Belene toplama kampı ve diğer hapis anılarını Kader Kurbanı adlı ilk kitabında yayınladı. İslam'ın İntişarı (İslam'ın Yayılması demektir) ve Mukaddimeler, Makaleler, Sunumlar ve Hakkında Yazılanlar son yayınlanan kitaplarıdır. Bu iki kitabı gönderme inceliğinde bulunan saygıdeğer Mehmet Türker Ağabeye teşekkür ederim.

Bulgaristanlı Türk Yazar İslam Beytullah ERDİ (1940 - 2014)

Türk Dili, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat dergileri yazarlarından romancı, hikâyeci, çevirmen ve gazeteci İslam Beytullah Erdi, 6 Ocak 2014 Pazartesi günü Ankara’da hayata gözlerini yumdu. Cenazesi, 7 Ocak 2014 Salı günü Ankara Karşıyaka Mezarlığı Camisi’nde kılınan ikindi ve cenaze namazlarının ardından Karşıyaka Mezarlığı’nda toprağa verildi.

25 Nisan 1940 tarihinde Bulgaristan Razgrat Bisertsi’de doğdu. Razgrat Pedagoji Okulunu bitirerek öğretmen oldu (1960). Sekiz yıl öğretmenlik, okul müdürlüğü yaptıktan sonra gazetecilik mesleğine geçti (1968). On sekiz yıl Sofya’da yayımlanan Yeşil Işık gazetesinin Sliven ve Burgaz/Burgas muhabiri olarak görev yaptı. Bulgaristan Gazeteciler Derneği Sliven Şubesinde Genel Sekreter olarak hizmet verdi (1976-1980). Türk adlarının Bulgar adlarıyla değiştirilmesine karşı çıktığından 1985’te tutuklanıp Belene Cezaevinde yatırıldı. İşkence gördü. Bir yıl sonra Sofya’ya getirilip Montana şehrinde bir köye sürgün edildi (1986). Burada da rahat bırakılmadı. Türkçü tutumundan dolayı sınır dışı edildi ve Türkiye’ye geldi (1989). Ankara’da çevirmenlik, İngilizce öğretmenliği yaparak geçimini sağladı. T.C. vatandaşlığına kabul edildi. İLESAM, TÜRKSAV (Türk Dünyası Yazarlar ve Sanatçılar Vakfı) gibi kuruluşlarda Yönetim Kurulu üyeliği yaptı. Ankara’da yaşıyordu.

Ortaokul sıralarında yazmaya başladı. Hikâye, yazı ve halk kültürü derlemeleri, 1954 yılından itibaren, henüz 14-15 yaşlarında Bulgaristan’da Tuna Gerçeği, Halk Gençliği, Yeni Işık, Yeni Hayat, Slivensko Delo gazete ve dergilerinde yayımlandı. Bulgarcadan Türkçeye, Türkçeden Bulgarcaya çeviriler yaptı. Memduh Şevket Esendal’ın bazı hikâyelerini Bulgar okuyucuya okutmayı başardı. Türkiye’de yaşamaya başladıktan sonra yoğun ve yaygın yayın hazırlama imkânına kavuştu. Hikâye ve çevirileri, makaleleri Türk Dili, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat, Türk Edebiyatı, Yeni Ses, Yüce Erek, Tuna, Balkanlarda Türk Kültürü, Kardeş Kalemler, Diyanet Avrupa, Diyanet Avrasya, Diyanet Çocuk, Balkanlılar, Damar, Bizim Külliye, Alternatif Sanat, Karınca, Evlad-ı Fâtihan gibi dergilerde yer aldı. Yurt dışında da yayın hayatını sürdürdü. Şafak (Yunanistan), Birlik, Sesler (Makedonya), Bay (Kosova), Oğuz Yurdu, İstidad (Azerbaycan), Ümit, Kaynak, Gönül, Balon, Deliorman, Hoşgörü, Jajda, Avtograf, Slivensko Delo (Bulgaristan) dergi ve gazetelerinde edebî ürünlerini yayımladı. Bulgaristan’da İslam Beytullah, Türkiye’de ise İslam Beytullah Erdi imzasıyla tanındı.

ESERLERİ, tür ve ilk baskı yıllarına göre şöyle sıralanabilir:

Hikâye: Gelinuçtu (1998), Tutuk-lunun Sevgilisi (2003), Vicdanın İsyanı (Bakü, 2001), Beleg ot Roza (Sofya, 2004), Yaşamak Hakkı (Bakü, 2005), Gümüş Kak-malı Ağızlık (2007, gezi notları da var).

Roman: Aşkı Arayanlar (2000), Uzun Bir Gece (2009).

Anı, Araştırma: Güneşi Ararken (1996), Bisertsi’ye Hiç Gittiniz mi? (2006).

Deneme: İnsanı Düşündüren İnsan (1997), Sınırlar Ötesinde Türk Kalmak (2009).

Gezi: Romanya ve Bulgaristan Yolla-rında Yirmi Beş Gün (2011).

Röportaj: Po Horizontite na Sveta/Dünya Ufuklarında (Sliven, 1982).

Çeviri: 

a. Türkçeden Bulgarcaya: İslam Mutluluk Yolu (2002), Özet Olarak İslam (2002), Kur’an Okumaya Giriş (2003), Te-mel Dinî Bilgiler (2003).

b. Bulgarcadan Türkçeye: Balkan Ül-kelerinden Masallar (2003), Özüne Dön Halkım (2004).

Hakkında, Yrd. Doç. Dr. Nazlı Rânâ Gürel ve Yrd. Doç. Dr. Zeki Gürel'in yaz-dığı İslam Beytullah Erdi / Hayatı, Sanatı ve Eserleri adlı kitap 2012 yılında Ankara'da yayımlandı.

Rusça ve Bulgarca biliyordu. 

İki defa evlendi. Son eşi Fahriye Hanım’dır. İlk evliliğinden kızı Nevin ve oğlu Alper, ikinci evliliğinden de kızı Çiğdem bulunmaktadır.

Bulgaristan Türk edebiyatının önde gelen kalemlerinden biriydi. Eserlerinde Bulgaristan Türklerinin yaşadıklarını etkili bir biçimde anlattı. Hikâye ve romana yansıtmayı başardı. Ruhu şad olsun!

Kriçim mezar taşı - 1

Sağdaki mezar taşı: 

Fatiha

Ne müşküldür şu gençlikte

Ecel şerbetin içmek

Reva midmı ve hey gafil

Dua etmeden geçmek.

Merhum Mehmed bin Hüseyin Aguş

Sene 1219 hicri 

Foto: Kricim imamı Ekrem HOCA

Okuyan: Basri Zilabid ÇALIŞKAN

FİLİBE’DEKİ CAMİLERE YAPILAN HARCAMALAR (1884-1886), SAMİ BALKANER

ÖNSÖZ

Osmanlı devletinin kuruluş, yükselme, dağılma ve gerileme dönemleri incelendiğinde, günümüz toplumları için hususi bir öneme sahip olduğu görülür. Temel yapısını oluşturan mihenk taşları, onu şahlandıran, zirveye taşıyan olguları ve zaman içerisinde zayıflatıp kendisini çöküşe götüren sebepleri ile her açıdan vazgeçilmez bir örneklemdir Osmanlı. . . Elbette tarihe hatta çağlara -orta çağı kapatıp yeniçağı başlatması yönüyle- mâl olmuş bir milletin temel dinamiklerini göz ardı etmemek gerekir. Şüphesiz Osmanlı devletini geniş bir perspektifte görmek isteyen, onu mutlaka siyasi işleyişi başta olmak üzere askerî, hukukî, sosyal ve iktisâdî yapısı ile ele almalıdır. Böylesine önemli bir konuyu ve içerdiği geniş malzemeyi ortaya çıkaracak ilk menba ise Osmanlı devleti arşivinin en mühim yazılı kaynağını oluşturan Kadı Sicilleri ve Muhasebe Defterleri’dir. Bu defterler Osmanlı’yı doğru bir şekilde anlama ve tahlil etme noktasında öncelikle tarih ve sosyoloji olmak üzere sosyal bilimlerin hemen her alanı için birincil derecede kaynak hükmündedir; tarihi, ekonomik, sosyal, hukukî ve dinî konularda araştırmacılarına güvenilir bilgiler sunan orijinal kaynaklardır.

Bu çalışmada, 1302-1304 Rumi/1884-1886 Miladi yılları itibariyle Filibe ve genel hatlarıyla Osmanlı Devleti’nin küçük bir fotoğrafını çekmeyi amaçlamaktayız. Özellikle Osmanlı Devleti’nin duraklama sürecine rastlayan kayıtlar, 19. yy. Filibe’si hakkında bizlere muhtelif konularda bilgiler vermektedir. Ele aldığımız “Defter”, birçok hususta dönemini aydınlatacak veriler sunan, aynı zamanda Filibe’nin çok küçük de olsa bir kesitini gözümüzde canlandıran bir kaynaktır. Ayrıca bu çalışma, bu konuda yapılacak araştırmalara yeni malzeme ve veriler sunması bakımından da önem arz etmektedir.

Çalışmamızın esasını oluşturan defter, Bulgaristan Smolyan ilinin Rudozem kasabasına bağlı Çepintsi Köyü Camii kütüphanesinde yer almakta ve toplam 46 varaktan müteşekkil bulunmaktadır. Bunların hepsi Osmanlı Türkçesi ile kaleme alınmıştır.

Tez üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, incelemeye aldığımız Muhasebe Defteri başta olmak üzere yer yer dönemle ilgili eserlere de atıfta bulunarak 1884-1886 yıllarındaki Filibe resmedilmeye çalışılmış ve bir değerlendirme yapılmıştır. Bu kısımda belgelerde geçen her konuyu ele almak yerine, elde edilen verilerin zenginliğine göre bir değerlendirme yolu seçilmiştir. Öte yandan zikredilen başlıklar dışında daha birçok konuya değinmenin mümkün olduğunu, ancak araştırmamızın tematik olmayıp bir defter çalışması olması sebebiyle bu konulara girilmediğini belirtmek isteriz. İkinci bölümde incelenen defterde yer alan Osmanlı kurumları ve birimleri sıralanmış, imam ve müezzin gibi bazı görevlilerin aylık maaşları ile defterdeki tahsilât ve mesârifât/gelir ve gider tablosuna dair kısa bir değerlendirme yapılmıştır. Üçüncü bölüm ise, 1884-1886 yıllarına ait Filibe “Umûm Mesârifât Defteri”nin latin harflerine aktarılmasından oluşmaktadır.

Defterin Latin harflerine aktarılması esnasında okunuşunda tereddüt edilen kelimelerin yanına “?”(soru işareti) konulmuş, okunuşunda çok tereddüt edilen veya okunamayan kelimelerin yanına ise kelimenin defterdeki fotoğrafı yerleştirilmiştir. Tezin ekler kısmında, araştırma konusu olan Filibe şehrine dair bazı fotoğraflar ile birkaç haritaya yer verilmiştir.

Araştırmanın başlangıcından son şekline gelinceye kadar her aşamasında destek ve tavsiyelerini esirgemeyen, büyük bir titizlik ve samimiyetle gayret sarf eden muhterem hocam Prof. Dr. Salih Pay’a, ayrıca yazım safhasında bana yardımcı olan değerli hocam Dr. Öğretim Üyesi Süleyman Sayar’a teşekkürü bir borç bilirim. Çalışmamızın Filibe tarihi adına ufuk açıcı olmasını temenni ederim.

Sami BALKANER

Bursa - 2018

PLEVNE TARİHİ, Machiel Kiel

Kuzey Bulgaristan’da tarihî bir şehir.

Bulgarca adı Pleven olup büyük ve modern bir sanayi şehridir. Balkan dağlarından çıkarak Tuna nehrine doğru akan Vid’in bir kolu olan Tuçenitsa akarsuyunun çevresinde gelişen Pleven ovasının aşağı tarafında deniz seviyesinden yaklaşık 105 m. yüksekte kurulmuştur. Sofya’dan Rusçuk (Ruse) üzerinden Bükreş’e ve Karadeniz liman şehri olan Varna’ya giden büyük kara ve demir yolu Plevne’den geçer.

Osmanlı döneminde (1393-1878) Plevne pek çok cami, tekke ve medresesiyle öne çıkan bir şehir özelliğine sahipti ve XIX. yüzyılda kırk altı köyü bulunan, Niğbolu sancağına bağlı bir kaza merkeziydi. 1864’te Tanzimat’ın yeni düzenlemeleriyle birlikte Tuna vilâyetinde bulunan Rusçuk sancağına bağlanmıştı. Plevne, 1877’de Çar II. Aleksandr’ın bizzat kumanda ettiği kalabalık Rus-Rumen ordusuna karşı Gazi Osman Paşa’nın uzun süreli müdafaası ile tanınmıştır.

Plevne, bugünkü yerinin hemen yukarısında bulunan ve Kayalık adıyla da bilinen eski bir Roma şehrinin (Storgosia) dolaylı biçimde devamı niteliği taşır. Storgosia 600 yılı civarında Slav ve Avar işgalleri neticesinde ortadan kalktı. Bulgar-Bizans döneminde küçük bir kale ve bunun dışında bir yerleşme yeri durumundaydı. X. yüzyıldan XIV. yüzyıla kadarki dönemde rastlanan birkaç düzine para ve XIII. yüzyıldan kalma bir yahudi mezar taşı bölgeyle ilgili zayıf bilgiler verir. Ortaçağ’a ait olan kale, yazılı kaynaklarda sadece 1266 yılında Macar Kralı Büyük Stephan’ın askerlerinin Plevne Kalesi’ni (Castrum Pleun) alması esnasında zikredilir. Plevne Kalesi, Plevne-i Bâlâ köyünde yer almakta olup ilk defa 884’te (1479) Niğbolu sancağının bugüne ulaşan en eski tahrir defterinde kaydedilmiştir. 922 (1516) tarihli Mufassal Tahrir Defteri’nde burası “kâfirler zamanından kalma bir kale” olarak geçer. Ortaçağ Plevnesi’nin 790 (1388) yılında Çandarlı Ali Paşa kumandasındaki Osmanlı ordusunun saldırısında tahribata uğramış olması muhtemeldir, ancak bununla ilgili herhangi bir kaynak yoktur. 1393’te Osmanlı idaresine geçmiş olmalıdır. 848 (1444) sonbaharındaki Varna Haçlı saldırısı esnasında yıkılmış olma ihtimali mevcuttur. Bu saldırılarda Kuzey Bulgaristan’da yer alan pek çok kasaba ateşe verilmişti. Plevne’nin fethiyle ilgili olarak Evliya Çelebi’nin işaret ettiği hususlar ve Mihaloğlu ailesiyle ilgili verdiği bilgiler, daha çok mitolojik mahiyet arzeder.

Bugünkü Plevne şehri XV. yüzyılda Osmanlılar tarafından kurulmuştur. Mihaloğlu Ali Bey’in 866’da (1462) Plevne’de veya Plevne yakınlarında ikamet etmesiyle başlayan süreç Plevne’nin bir yerleşim yeri haline dönüşmesini sağlamıştır. 1480’li yıllarda Plevne-i Bâlâ (1479’da dokuz müslüman, on hıristiyan hânesi) ve Plevne-i Zîr (1485’te üç hıristiyan hânesi), Plevne’nin geniş arazilerinde yerleşim olmayan yirmi mezraa ile birlikte II. Bayezid tarafından Gazi Ali Bey’e mülk olarak verilmiştir. Ali Bey, birkaç yüz hıristiyan Bulgar ve müslüman Türk sivil nüfusu buradaki yirmi mezraaya yerleştirdi ve Plevne-i Zîr’i bunların merkezi yaptı. Bu yeni kasaba bir cami, büyük bir medrese, bir zâviye, imaret, han ve Gazi Ali Bey Hamamı etrafında gelişti. Burada oturanlara vergi muafiyeti ve bazı imtiyazlar tanındı. Receb 901’de (Mart 1496) yirmi köyün hepsi ve yeni kasaba vakfa dönüştürüldü. Vakfiyesine göre buradaki imarette, nereden geldiğine ve hangi dinden olduğuna bakılmaksızın ziyaretçilere hizmet verecekti. Ali Bey, Plevne’ye yahudi göçmenleri davet etti. 913’te (1507-1508 / bazı kaynaklarda 906/1500’de) vefat ederek camisinin arkasındaki türbeye defnedildi. Prizrenli şair Sûzî Çelebi, onun hayatını ve faaliyetlerini manzum olarak kaleme almıştır. Mihaloğulları’nın imar faaliyeti sonucu Plevne kasabası gelişti, 922’de (1516) burada 200 hâne müslüman, doksan dokuz hâne hıristiyan, altmış dokuz hâne yahudi ve on bir hâne Çingene (yaklaşık 1800-2000 kişi) vardı.

Plevne, Osmanlı idare teşkilâtında Rumeli eyaletinin Niğbolu sancağına bağlandı. Mihaloğulları, pek çok cami, okul, vakıf, çeşme ve yol yaparak şehri geliştirme politikasını sürdürdüler. 981’de (1573-74) Mihaloğlu Ali’nin torunu Süleyman Bey, Kuzey Bulgaristan’ın en önemli yapılarından ve klasik Osmanlı tarzının en iyi örneklerinden biri olan Kurşunlu Cami’yi yaptırdı.

932’de (1526) Mohaç Savaşı sonrası Budin’e giren Osmanlılar buradaki yahudileri Plevne’ye yerleşmeye teşvik ettiler. 957 (1550) tarihli Tahrir Defteri Plevne’deki yahudi nüfusunu kırk bir hâne (200 kişi) olarak verir. Aynı kaynak Almanya’dan altmış iki ve diğer Latin topraklarından (yahûdiyân-i Frenk) seksen dört hâne yahudinin Plevne’ye yerleştiğini gösterir. 987 (1579) tarihli defterde bu planlı politikaların sonuçları görülür. Diğer sivil yerleşimlerle birlikte XV. yüzyılda yirmi iki hâneden ibaret Plevne adını taşıyan iki köy (aşağı ve yukarı) böylece XVI. yüzyıl sonlarına doğru birleşmiş ve 558’i müslüman, 209’u yahudi, 180’i Bulgar hıristiyan olmak üzere toplam 947 hâne (yaklaşık 5000 kişi) nüfusuyla Kuzey Bulgaristan’ın en büyük şehirlerinden biri olan Plevne’yi ortaya çıkarmıştır. XVI. yüzyılda Plevne’nin etrafındaki hıristiyan vakıf köyleri ve özellikle iki manastır (kasaba yakınındaki St. George ve dışındaki Sadovets), Kuzey Bulgaristan’ın Ortodoks kiliseleri için İncil ve kilise kitapları çoğaltma ve yazımıyla öne çıktı. Plevne yahudileri de edebî eserler meydana getirdiler. Bunlardan biri, 1523-1536 yılları arasında İspanya’dan kaçarak yöreye gelen ve Plevne Sinagogu’nda haham olarak çalışan Joseph ben Ephraim Caro’dur.

XVII ve XVIII. yüzyıllarda Plevne savaşlar dolayısıyla geriledi. Özellikle 1596’da Eflak voyvodası Mihal (Cesur) yirmi vakıf köyündeki binlerce hıristiyan ahaliyi zorla Eflak’a yerleştirdi ve tahribatta bulundu. İşgalden sonra eski kalenin harabeleri ortadan kaldırıldı ve taşları bedesten yanında yeni ve büyük bir hanın inşasında kullanıldı. 1659’da buraya gelen Katolik Papazı Philipp Stanislavov, iki kilisesi bulunan 500 Ortodoks Bulgar ve yedi camisi olan 5000 Türk nüfustan söz eder. 1662 yılında Evliya Çelebi, Plevne’yi ziyaret ettiğinde şehir daha önce uğradığı Eflak saldırısının izlerini taşımaktaydı. Evliya Çelebi, buranın Mihaloğulları tarafından idare edildiğini belirterek 2000 kadar evin bulunduğunu, Gazi Ali Bey İmareti’nin hizmet vermeyi sürdürdüğünü, ayrıca şehirde bir medrese, yedi sıbyan mektebi, altı tekke ve altı hanın mevcut olduğunu yazar (Seyahatnâme, VI, 164-165).

1689’da Plevne şehri, Selim Giray kumandasındaki Tatar ordusunun Macar seferine giderken bölgeden geçişi esnasında hasar gördü. 1719’da şehrin aşağı kısmındaki evler ve dükkânlar büyük bir sel neticesinde ortadan kalktı. 1751 tarihli Avârız Defteri’ne göre şehir 1580 yılındaki durumuna göre küçülmüştü. Nüfusun dörtte üçü müslümandı ve mahallelerin isimleri hâlâ değiştirilmemişti (BA, KK, nr. 2813). 1800’den sonra Plevne yeniden hızla büyüdü. Hıristiyan Bulgar hâne sayısı arttı ve müslüman hâne sayısını geçti. II. Mahmud’un reformları esnasında Mihaloğlu ailesi atalarından kalan çeşitli vakıfların mütevelliliklerini sürdürdü. II. Mahmud’un 1823 tarihli bir fermanı onların mütevelliliklerini tasdik ediyordu. 1817-1818’de Mihaloğlu ailesinin vakıf binaları onarıldı ya da tekrar inşa edildi. Plevne Müftülüğü’nde muhafaza edilen yarım düzine Osmanlı kitâbesi bu çalışmaya tanıklık etmektedir.

1286 (1869-70) tarihli Tuna Vilâyeti Salnâmesi’nde Plevne’de on sekiz cami, iki kilise, bir havra, 925 dükkân, bir hamam ve otuz han bulunduğu belirtilmektedir. 1285 (1868-69) salnâmesinde ayrıca üç medrese ve beş tekke yer almaktadır. Avusturyalı coğrafyacı Felix Kanitz, Osmanlı Devleti’nin son yıllarında Plevne’de 1474 müslüman, 474 hıristiyan ve yetmiş beş yahudi evinin bulunduğunu söylemektedir.

1877 yılı Temmuz ve Aralık ayları arasında cereyan eden meşhur kuşatma esnasında şehir tahribata uğradı (bk. PLEVNE MUHAREBELERİ). Antlaşmanın ardından bütün müslüman nüfus göç etti ve üçte ikisi barıştan sonra evlerine geri dönemedi. I. Dünya Savaş’ından önceki yıllarda şehir modern yapılanmaya göre tekrar inşa edildi. Aynı süreçte bütün Osmanlı yapıları yerle bir oldu. Gazi Ali Bey Medresesi, imareti ve camisi yerine Rus askerlerinin 1877 yılındaki mücadelesine ithafen büyük bir anıt dikildi. Söz konusu anıt halen ayaktadır ve Osvobojdenieto na Pleven 1877 Müzesi olarak bilinmektedir. Süleyman Bey Camii 1931’e kadar ayakta kalmıştır. Ancak bugün yerinde askerî kulüp binası vardır. II. Dünya Savaşı’ndan sonra Plevne, Kuzey Bulgaristan’ın en büyük endüstri merkezlerinden (petrol rafinerisi ve tekstil, çimento, tütün endüstrileri) biri haline geldi. Şehir aynı zamanda tahıl, pamuk ve şarap ticaretinin merkezi durumundadır. Nüfusu XXI. yüzyılın başlarında 150.000’e yaklaşmıştı. Bugün Plevne’de ağaç ve kerpiçten yapılmış sade bir camisi bulunan az sayıda müslüman yaşamaktadır. Günümüzde Plevne Müftülüğü, Sofya’daki Bulgaristan Başmüftülüğü’ne bağlı olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

BA, TD, nr. 382, s. 685-686; Tahrir Defteri, Sofia Nacionalna Biblioteka, Kiril i Metodii, Or. N. K., nr. 12/9, vr. 10b; Evliya Çelebi, Seyahatnâme, VI, 164-165; F. Kanitz, Donau-Bulgarien und der Balkan, Leipzig 1882, II, 76 vd.; Mouzaffar Pascha - Talaat Bey, Défence de Plevna d’après les documents officiels et privés réunis sous la direction de muchir Gazi Osman Pascha, Paris 1889, tür.yer.; K. Jireček, Das Fürstenthum Bulgarien, Wien 1891, s. 189, 286, 545; N. V. Michoff, La population de la Turquie et de Bulgarie au XVIIIe et au XIXe siècle, Sofia 1929, III, 28, 66, 108, 164, 192, 219, 229, 255, 298, 424; J. Trifunov, Istoria na Grada Pleven do Osvoboditelnata Voina, Sofia 1933, tür.yer.; έ. Čankov, Geografski Rečnik na Balgarija, Sofia 1939, s. 340-342; Levent, Gazavatnâmeler, tür.yer.; R. Furneaux, The Siege of Plevna, London 1958, tür.yer.; M. Stajnova, Osmanskite Biblioteki v Balgarskite zemi XV-XIX vek, Sofia 1982, s. 150-154; M. Kiel, Bulgaristan’da Osmanlı Dönemi, Kentsel Gelişmesi ve Mimari Anıtlar, Ankara 2000, s. 40-45; a.mlf., “Plewna”, EI² (İng.), VIII, 317-320; G. B. Mc. Clellan, “Capture of Kars and Fall of Plevna”, The North American Review, CXXVI, New York 1878, s. 132-155; A. Olesnički, “Suzi Çelebi iz Prizren, Turski Pesnik-ıstorik 15.-16. veka”, Glasnik Skapskog Naučnog Društva, VII, Skopje 1934, s. 69-82; Şerafeddin Turan, “Plevne”, İA, IX, 569-572; “Pleven”, Kratka Balgarska Enciklopedja, Sofia 1967, IV, 151-152; “Plevenski Okrig”, a.e., IV, 152-153.

Machiel Kiel

KAYNAK: 
TÜRKİYE DİYANET VAKFI İSLAM ANSİKLOPEDİSİ, https://islamansiklopedisi.org.tr/

PLEVNE CAMİLERİ

KURŞUNLU CAMİİ 
Kurşunlu Camii diğer adıyla Koca Süleyman Paşa Camii, Plevne şehir merkezinde bugün de var olan ve müze olarak kullanılan hamamın hemen yanında bulunuyordu. 93 Harbi'nden sonra Plevne 4. Piyade Alayı tarafından işgal edilmiş ve depo olarak kullanılmıştır. 1911'de caminin bir kısmında şehirde ilk müze koleksiyonu sergilenmiştir. 1923 yılında, İvan Danov'un girişimiyle, müze koleksiyonu "Saglasie" Chitalishte'si kütüphanesine taşınmış. 
9 Ekim 1932 tarihinde cami artık yıkılmış ve yerine yapılacak olan Ordu Evi'nin temel atma töreni gerçekleşmiştir. 

KARTPOSTALLARDA BULGARİSTAN'DA CAMİLER

FİLİBE İMARET CAMİİ

FİLİBE KURŞUNLU HAN 

FİLİBE

ŞUMNU

HİSAR  

BALÇIK

ESKİ ZAĞRA HAMZA BEY CAMİİ
 1959

KARTPOSTALIN ARKA KISMI

RODOPLARDA AGUŞOĞULLARI KONAĞI

ORHANİYE SAAT KULESİ (BOTEVGRAD - SOFYAYA BAĞLI BİR KASABA)

ARKA KISMI

RAZGRAD AK CAMİİ

SAMOKOV BAYRAKLI CAMİİ 

BAŞKA AÇIDAN BAYRAKLI CAMİİ VE ÇEŞMESİ

SOFYA BANYA BAŞI CAMİİ, ŞİMDİKİ MARİYA LUİZA BULVARININ GEORGİ DİMİTROV OLDUĞU KOMUNİZM DÖNEMİNDEN 

ARKA KISMI

ŞUMNU TOMBUL CAMİİ 

VİDİN PAZVANTOĞLU CAMİİ

VRACA (VRATSA) CAMİİ 

RAZGRAD İBRAHİM PAŞA CAMİİ

RUSÇUK 

RUSÇUK

SOFYA

VARNA

ZİŞTOVİ (SVİŞTOV)

Şumnu ve Tarihte Bıraktığı İzler, Osman İsmail

Şumnu ve Tarihte Bıraktığı İzler
Yazan: Osman İsmail
Yayın yeri ve tarihi: İzmir, 2014
Sayfa adedi: 140

Kitap, 1928 Razgrad doğumlu ve Medresetü'n-Nüvvab'ın son öğrencilerinden olma bahtiyarlığına erişmiş olan Osman İsmail hoca tarafından yazılmıştır. Yazar Nüvvab'ın lise kısmını bitirdikten sonra Sofya Kliment Ohridski Üniversitesinin Tarih bölümüne devam etmiş ve buradan mezun olmuştur.

İş hayatına Şumnu'da açılan Türk Öğretmen Okulunda öğretmen olarak başlamış burası kapatılınca diğer okullarda görev almış müdürlük de yapmıştır. 1989 Mayıs Olaylarına katılan Osman hoca Sofya'da sorguya çekilmiş eziyet görmüştür. 1990'da yeni Nüvvab'ı açmak üzere kurucu müdür seçilmiştir. 8 yıl burada müdürlükten sonra Şumnu Bölge Müftülüğü de yapmıştır. 48 yıl hizmet hayatından sonra 24 Kasım 2017 tarihinde Hakkin rahmetine kavuşmuştur.

Kitaba gelince genel olarak Şumnu şehrinin kuruluş tarihi ve coğrafi özelliklerinden bahsettikten sonra Osmanlı dönemindeki mahallelerinden ve Tanzimat sonrası kurulmaya başlayan yeni eğitim kurumlarını anlatır. Nüvvab okulu ve Darul- muallimin Bulgaristan Türklerinin 1944 öncesi öğretmen yetiştiren önemli iki kurumudur. Komünizmin 1945-1956 dönemini Stanboliyski'den sonra "İkinci Lale Devri" olarak niteleyen yazar bu dönemde açılan Türk Öğretmen Okullarını burada görev yapanları ve mezunlarını anlatır.

1990 sonrası yeni Nüvvab'ın açılışına dair ilk elden bilgilere bu kitaptan ulaşmak mümkündür çünkü yazar kurucu müdürlük yapmıştır. Mestanlı ve Rusçuk'a nasıl Nüvvab'ın şubelerini açtığını bu kitaptan okuyabilirsiniz.

Yalnız kitap 50-60 adet gibi çok az sayıda fotokopi usulü ile basılmış olup bulunması zordur.  Btg Editörü

OSMANLI DÖNEMİ SAMOKOV KÜTÜPHANESİNİN KİTABESİ

Vali-i Bosna vezir-i pir münir - Kıldı bu şehremine âli bina -
Yeniden yaptı kütüphane zehi - Yaveri olsun umurunda Huda

Ömrün kurun ide Hak sıhhat ile - Talibandan daim aldıkça dua -
Cevherin harfi ile şu beyitte - Eyledim tarihin inşa hayır ya

Mecd ile makbul ola Hüsrev vezir - Yaptı nev darül-kütüb rânâ eda
Sene 1256

SAMOKOV VE ÇEVRESİ, Hristo Semerciev

Samokov gezimizin son durağı Tarih Müzesi idi. Müzenin dışında duvar kenarina öylece konulmuş Osmanlı mezar taşları bizi karşıladı. Müze'de daha çok şehrin bir nevi geçim kaynağı olan demir madeninin çıkarılması ve Bulgar folkloruna dair sergiler vardı. Samokov ayrıca "zograf"ları ile meşhur olduğundan ikinci katı tamamen tarihi kilise ikonları ile dolu idi. Çıkışa doğru ilerlerken merdiven altında Osmanlı'dan kalma büyük bir mermer kitabe gördük. Fotoğraflarını ayrıca paylaşacağız.
Yerel müzelerde satılan kitapları başka yerde bulmanın güç olduğunu bildiğimden yayınlara bir göz attım. En son Çamkoru'dan Borovets'e diye prestij bir kitap yayınlamış müze, fiyatı 60 leva idi (240 tl civarı). Bol resimli idi.
Ben aşağıda resmini paylaştığım kitabı aldım. Adı: Samokov ve Çevresi: Türk fetihlerinden Balkan savaşlarına kadar tarihe bir katkı. Yazarı: Hristo Semerciev (1872-1932)
Kitap 1913 yılında ilk baskısını yapmış, ikincisi 1930'da olmuş. 2014'te de 2. Baskının gözden geçirilmiş hali basılmış. (Fiyatı: 20 leva)
Resimdeki minareyi görene aşk olsun. Basri Zilabid B

DELİORMANLI YAZAR VE ŞAİR İSA CEBECİ İLE SÖYLEŞİ

TEKİRDAĞ TARİH BİLİNCİ TELEVİZYONU, DR. M. RECEP KELEŞ BEYİN GERÇEKLEŞTİRDİĞİ SÖYLEŞİLERİ SUNUYORUZ. 

(Videoları seyretmek için aşağıdaki başlıkların üzerine tıklayınız.)

Bulgaristan Göçmenleri Tarihi - İsa Cebeci Röportajı - Birinci Bölüm

Bulgaristan Göçmenleri Tarihi - İsa Cebeci Röportajı - İkinci Bölüm

Bulgaristan Göçmenleri Tarihi - İsa - Selime Cebeci Röportajı - Üçüncü Bölüm

BULGARİSTAN TÜRKLERİNE DAİR 1878’DEN 1950 YILINA KADAR YAYIMLANAN KİTAPLAR

BULGARİSTAN TÜRKLERİNE DAİR 1878’DEN 1950 YILINA KADAR YAYIMLANAN KİTAPLAR


Hazırlayan:Müsamettin IŞIK

AHMET İHSAN:
İntibah, Plovdiv, 1915; Figânname, Plovdiv, 1920; Bulgarcadan Türkçeye Cep
Lügatı, Plovdiv, 1920.

AHMET KEMAL:
Verem, İntibah Matbaası, Şumen, 1933; Bulgaristan Türkleri, Hayat-ı İlmiye ve
Fikriye, Terakki, Şumen, 1922.

AHMET ŞEVKİ:
İrşad Sesleri, İntibah Matbaası, Şumen, 1931

AHMET ŞÜKRÜ:
Türk Alfabesi – Bulgaristan Türk Mekteplerine Mahsus, 1.basım, Çikago Matbaası,
Haskovo, 1928

ALİ KEMAL:
Mekteplerimiz Hakkında Dertleşme, Plovdiv; Terbiye Fenninin Anahtarları Alev ve
Kül, roman, Plovdiv, 1927; Fert ve Cemiyet Hakkında Düşünceler, Plovdiv Hayatı
İçtimaaiyyede İnsan, Terakki Matbaası, Şumen, 1924; İnsan, 2.kitap, Terakki
Matbaası, Şumen, 1923; Yeni Lügat, Tefeyüz Matbaası, Plovdiv

BEYTULLAH ŞİŞMANOĞLU: Doğ: 06.05.1913-Delçevo (Ferhatlar),  Razgrad, Öl: 01.04.1992-İstanbul, İlmi
Hayvanat, Nüvvab Matbaası, Sofya, 1940, İlmi Nebatat, Nüvvab Matbaası, Sofya,
1942

HAFIZ CEMAL:Devir Hocası, Arda Matbaası, Kırcali, 1922

ETHEM RUHİ BALKAN: Doğ: 1873-İstanbul. Öl: 14.07.1949-İstanbul, İslâmiyet Yaraları, Balkan
Matbaası, Filibe (Plovdiv), 1913, Şehid Evladlarına, roman, Balkan Matbaası,
Plovdiv, 1913, 23 sayfa, İbrahim Hakkı Konyalı ve Eserleri, araştırma, Balkan
Matbaası, Plovdiv, 1914, Vukuat, broşür, (Yazar ismi anılmamıştır.) Balkan
Matbaası, Plovdiv, 191

FERHAT YUSUF (ŞAİR FERHAT): Doğ: 1840-Oreşnitsa (Hasımlar), Kırcali. Öl:
17.03.1932-Oreşnitsa, Kırcali, Vatan ve Mustafa Kemal, destan, Arda Matbaası,
Kırcali, 20.08.1922, Komünist, destan, Arda Matbaası, Kırcali, 1923

HALİL ZEKİ: Felâket Günlerim, Hürşit Matbaası, Plovdiv, 1913

HASİP AHMET SAFVETİ: Doğ: 1895-Vidin. 1931’de Türkiye’ye sığınmıştır. Ölüm: 1980, Şen
Alfabe ve İlk Okuma (Bulgaristan Türk Mektepleri için), Tefeyyüz Kitabevi,
Filibe (Plovdiv), 1929; Şen Kıraat, 2.kitap, İlkokul 2.sınıflar için ders
kitabı, Tefeyyüz Kitabevi, Plovdiv, 1.basım: 1929; 2.basım: 1930; Şen Kıraat,
3.kitap, İlkokul 3.sınıflar için ders kitabı, aynı basımevi, 1930; Şen Kıraat,
4.kitap, İlkokul 4.sınıflar için ders kitabı, aynı basımevi, 1930; Didaktika
(Umumi Tedris Usulü), 1929,Devlet Matbaası. Yeni ilâvelerle 1932’den sonra
tekrar yayınlanmıştır. Metodika (Hususi Tedris Usulü), 1930, Devlet Matbaası,
1932’de yeni bölümlerle 2.baskısı yapılmıştır.

HÜSEYİN OĞUZ: Doğ: 1926-Krumevo (Kestane), Omurtag, Tırgovişte. 1951’de Türkiye’ye göç

etmiştir. Öl. 2008-Ankara, Benim Kemanım, şiirler, 1948; İlim Kahramanları ve
Kurbanları, çeviri.

İSLAM RÜŞDİ: Müslümanlıkta Hayatı Aile ve Cemiyet, İntibah Matbaası, Şumen, 1935

İSMAİL HAKKI (Hafız İsmail Hakkı): Doğ: Brestovene (Duştubak) köyü, Razgrad, Türk Turan,
Anayurt Özvatan, şiirler, Terakki Matbaası, Şumen, 1926

İSMAİL SABRİ: Bulgarca-Türkçe, Türkçe-Bulgarca Lügat, Sviştov,

MEHMET ATALAY: Ayşe Kadın, piyes, Terakki Matbaası, Şumnu, 1930

MEHMET BEHÇET PERİM: Doğ: 1897-Satofça köyü, Nevrokop ilçesi, Blagoevgrad. 1927’de

Türkiye’ye göç etti. Öl: 22.12.1965-İzmir, Vatan Yollarında, maznum piyes,
Ahali Yurdu Matbaası, Ahali Matbaası, Rahova, 1923; Bulgaristan Müslümanları /
İçtimai ve Siyasi Halleri,  1.basım Osmanlı Türkçesiyle,  Ahali Matbaası,
Oryahovo (Rahova), 1923, 46 sayfa

MEHMET CELİL: (Blajev ile birlikte): Doğ: 1976- Dobriç. Öl: 1939, Lügatı Şehap, Sofya, 1928

MEHMET FİKRİ: Doğ: 1908-Omurtag, Tırgovişte. Öl: 1941-Sofya, Türk Gençlerine Güzel
Şiirler, P. Penov Basımevi, Şumen, 1947, 16 s.

MEHMET MASUM (Akalın): Doğ: 1874- Arabacılar köyü, Silistra. 1930’da Türkiye’ye geldi. Öl:
1939-İstanbul, Mektep Müsamereleri, Terakki Matbaası, Şumen, 1922, Büyük Harbin
Etfal Üzerinde Büyük Tesirleri, Şumen, 1920, Ana Dili, İlkokullar için Okuma
Kitabı, 1907

MUHARREM YUMUK: Doğ: 1889-Sevar (Caferler), Razgrad. 1935’te Türkiye’ye göç etmiştir.
Uslu ile Süslü, manzum büyük hikâye, Balkan Basımevi, Plovdiv, 1931

MUSTAFA SABRİ ELENALI: Zübdetül Fıkıh, Penev Matbaası, Şumen, 1943. 

MUSTAFA ŞERİF ALYANAK: Doğ: 1890-Vidin. 1930’larda Türkiye’ye sığınmıştır. Tuna’dan
Sesler, şiirler, Tuna Boyu Matbaası, Pleven, 1927, 52 sayfa, Çıkmaz Sokak,
manzum piyes, Pleven, 1928, Kahpe, çeviri.

HAFIZ NAZİF: Nasıhatlarım, İntibah Matbaası, Şumen, 1931

NECİP ASIM: Mevızalarım, 1.kısım, Sofya, 1925, Mevızalarım, 2.kısım, İntibah Matbaası,
Şumen, 1931

OSMAN NURİ PEREMCİ: Doğ: 12.12.1874-Şumen. 1927’de Türkiye’ye yerleşti. Öl: 17.03.1945,
Pedagoji, Öğretmen yetiştirme kurslarına ders kitabı, Terakki Matbaası, 1925,
Bulgaristan Coğrafyası, Umumi Tarih – 7 cilt, Malümat-ı Medeniyye (Medeni
Bilgiler), Çocuklarımıza Din Dersleri – 5 cilt, Din ve Millet Şuuru, Kristof
Kolomb’un Amerika’yı Keşfi, Bulgarcadan çeviri, Varna, 1926, Daniel Defo -
Robenson Kruzo kitabının Bulgarcadan çevirisi, Şumen, 1920

OSMAN SEYFULLAH SUNGUR (Keskioğlu): Doğ: 27.02.1907 -Rupça, Karnobat, Burgas. 1950’de
Türkiye’ye göç etmiştir. Öl: 04.08.1989-Ankara, Öğütlerim, İntibah Matbaası,
Şumen, 1931; Kavaid-i Arabiyye, Nüvvab’ta okutulan Arapça Dilbilgisi, 1942;
Mütebahat, Nüvvab’ta okutulan Okuma Kitabı, 1942; Dilbilgisi, İlkokul 3.sınıf,
1945; Dilbilgisi, İlkokul 4.sınıf, 1945; Dilbilgisi, Ortaokul 1.sınıf, 1946;
Dilbilgisi, Ortaokul 2.sınıf, 1946; Okuma Kitabı, Rüştiye 2. Ve 3.sınıflar
için, 1946

ŞAİR FERHAT: Doğ: Vatan, destan, Arda Yayınevi, Kırcali, 1923; Komünist, destan, Arda
Yayınevi, Kırcali, 1923; Mustafa Kemal Destanı, Arda Yayınevi, Kırcali, 1923

YUSUF ŞİNASİ (HAFIZ YUSUF): Doğ: 16.06.1898-Osenovets (Işıkköy), Şumen. 1950’de Türkiye’ye
göç etti. Öl: 13.08.1956-Adapazarı, Rehberi Murşidin, 4 kitap, Nüvvab Matbaası,
Sofya, 1939-1940, Dini İslam (Türk Okulları için), 1940; Rabbe Messerin, 1 ve
3, 1940; Taharet-i Kalbiyyenin Te’sirat-ı Ameliyesi (Kalp Temizliğinin Yapılan
İşlere Etkisi); Nisaiyyat (Kadınlarla ilgili)

YUSUF ZİYAEDDİN (Ersal): Doğ: 1880-Düzce. 1951’de Türkiye’ye geldi. Öl: 1961,
Tabiaıyyun Dava ve Gayeleri, Terakki Matbaası, Şumen, 1923; Vahdâniyeti İlâhiye
Burhanları, Terakki Matbaası, 1930; Nuhbetül Ezkâr ve Dâvât, Terakki Matbaası,
Şumen, 1930; Dini Terbiye, İntibah Matbaası, Şumen, 1936; Usulu Meriyye,
Mürafeat-ı Şer’iye, Havadis Matbaası, Şumen; El-Dürrül’l Münazzam, İntibah
Matbaası, Şumen; Vasıyet-i İmam Ali, Terakki Matbaası, Şumen.

ZEKİ TUNABOYLU: Doğ: 1906-Suhindol, Loveç. Öl: 1952-Zonguldak, Bizim Türkümüz,
şiirler, 1943; Atilla’nın Kitabı, şiirler, 1949. 



1950-1951 YILI VE DAHA ÖNCE TÜRKİYE’YE GÖÇ EDEN BULGARİSTAN TÜRKLERİ’NİN 

TÜRKİYE’DE YAYIMLANMIŞ KİTAPLARI

AHMED DAVUDOĞLU: Doğ: 1914-İglika (Kalaycıköy), Şumnu. Öl: 07.04.1983-İstanbul. Ölüm
Daha Güzeldi, anılar, 2.baskı, Kit-Sav Matbaası ve Neşriyatı, İstanbul, 1979;
Ölüm Daha Güzeldi-Hatıralarım, Şamil Yayınları, İstanbul, 2012; Dinî Tamir
Davasında Din Tahripçileri, Önsöz: Necip Fazıl Kısakürek, 3.baskı; Selâmet
Yılları 4 cilt; İbn-i Abidin 16 cilt; Sahih-i Müslim Şerhi 10 cilt.

AHMET HEZARFEN: Doğ: 07.08.1920-Yonkovo (Yunus Abdal), Razgrad. Öl: 2005-İstanbul,
Rumeli ve Anadolu Âyan ve Eşkiyası, 1.cilt, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2002,
280 sayfa; Rumeli ve Anadolu Ayan ve Eşkiyası, 2.cilt, Kaynak Yayınları,
İstanbul, 2004, 375 sayfa; Ho Amca (Ho Şi Min), Esperantodan çeviri, Habora
Yayınevi, İstanbul, 1969; Faşizmin Zindanlarında, Bulgarcadan çeviri, Bilim
Yayınları, İstanbul, 1980; 17-18.Yüzyıllarda Osmanlı Devletinde Esnaf, Ankara,
1999; Ahmet Lütfi Tarihi, 1.cilt, Tarih Vakfı Yayınları

AHMET MERDİVENCİ (Prof. Dr.): Doğ: 02.12.1924-Suhindol (Söğündal),Gabrovo, Türk Yazı
Devrimi 70 Yaşında, İstanbul, 1998; Türk Yazı Devrimi ve Yurt Dışındaki
Türklere Yansıması, İstanbul, 1980, 182 sayfa; Plevne İli Söğündal Köyü
Türkleri, İstanbul, 1997, 342 sayfa; Unutamayacaklarımın Destanı: 1.Kitap:
Balkanlar’dan Acı Dumanlar, şiirler, İstanbul, 1992; 2.Kitap: Bulgarya’da
Türklerin Öğretim ve Eğitim Savaşımı, İstanbul, 1987, 168 sayfa; 3.Kitap:
Plevne’de Vatan Savunması Destanı (1877-1878), İstanbul; Unutulmayacakların
Destanı, şiirler, İstanbul, 1986; İçimden Geldiğince, şiirler, İstanbul, 1992.

AHMET TACEMAN: Bulgaristan Türkleri – 1878-1990, İstanbul, 1991

ALİ KEMAL BALKANLI: Doğ: 1900-İstanbul. Ailesi Tırnovalıdır. Öl: 22.05.1992-Ankara. Şarkî
Rumeli ve Buradaki Türkler, Elhan Kitabevi, Ankara, 1986, 333 sayfa + belge ve
fotoğraflar; Çeviri kitaplar: Akbaldır Çeşmesi, tarihi manzum hikâye, İdeal Matbaası, 

Ankara, 1943; Belgrad-İstanbul-Roma Askeri Yolu (Yazan: J. Konstantin İreçek), Kültür
bakanlığı, Ankara, 1990.

AHMET REFİK: Türk İdaresinde Bulgaristan – 973-1255 (1933),Muallim Halit Kitaphanesi,
İstanbul Devlet Matbaası, 1933

ALTAN DELİORMAN: Doğ: 1936-İstanbul. Öl:23.08.2012-İstanbul, Bulgaristan’da Türk
Basını – 1865-2009, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları; Mustafa Kemal
Balkanlar’da, İstanbul, 1959, 60 sayfa resimli

BİLAL N. ŞİMŞİR (Dr.): Doğ: 1933-Zmeyno (Yılancılar) köyü. Omurtağ, Tırgovişte, İngiliz
Belgeleri ile Sakarya’dan İzmir’e (1921-1922, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1972;
Malta Sürgünleri, 1.basım 1976; 2.basım 1989; 
genişletilmiş 3.basım 2008, Bilgi Yayınları, Ankara; Balkan Savaşlarında
Rumeli Türkleri (1821-1913), Bilgi Yayınevi; Bulgaristan Türkleri – 1878-1985,
1.basım,  Bilgi Yayınevi, Ankara, 1986,
402 sayfa + metin dışında 18 resim; Bulgaristan Türkleri – 1878-2008, genişletilmiş
2.basım, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2009, 550 sayfa; Osmanlı Ermenileri, Bilgi
Yayınevi, Ankara, 1986; Bizim Diplomatlar, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1996;
Doğunun Kahramanı Atatürk,  Bilgi
Yayınevi. Ankara, 1999; Dış Basında Laik Cumhuriyetin Doğuşu, Bilgi Yayınevi,
Ankara, 1999; Şehit Diplomatlarımız (büyük boy, 2 kitap), Bilgi Yayınları,
Ankara, 2000; AKP, AB ve Kıbrıs, Bilgi Yayınları, Ankara, 2003; Türk-Irak
İlişkilerinde Türkmenler, Bilgi Yayınları, Ankara, 2004; Ermeni Meselesi, Bilgi
Yayınları, Ankara, 2005; Ankara… Ankara… Bir Başkentin Doğuşu (Genişletilmiş
2.basım), Bilgi Yayınları, Ankara, 2006;                Türk
Yazı Devrimi, TTK Yayını, Ankara, 1991; Türk Yazı Devrimi, 2.baskı, TTK Yayını,
Ankara, 2008, 486 sayfa; Azerbaycan’da Türk Alfabesi, tarihçe, TDK Yayını,
Ankara; Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri Arasında Anlaşmalar, 1990-1992, 2 cilt,
1992; Kürtçülük / 1787-1923, Bilgi Yayınları, Ankara, 2009; Rumeli’den Türk
Göçleri – 1877-1078, belgesel, Cilt: I; Rumeli’den Türk Göçleri – 1879,
belgesel, Cilt: II; Rumeli’den Türk Göçleri – 1885, belgesel, Cilt: III;
İngiliz Belgelerinde Atatürk (1929-1922), 4 cilt, Türk Tarih Kurumu (TTK)
Yayını, Ankara, 1973-1984; Atatürk ve Yabancı Devlet Başkanları, 4 cilt TTK
Yayını, Ankara, 1993-1999; Dış Basınsa Atatürk ve Türk Devrimi,1.cilt (1922-1924),

TTK Yayını, Ankara, 1981; Atatürk ve Yazışmalar, 1.cilt (1920-1923),

Kültür Bakanlığı Yayını  (KB), Ankara, 1993; Atatürk’ün Hastalığı, TTK
Yayını, Ankara, 1981; Atatürk’ün Büyük Söylevi Üzerine Belgeler, TTK Yayını,
Ankara, 1991; Lozan Telgrafları, 2 cilt, TTK Yayını, Ankara, 1981; Sakarya’dan
İzmir’e, 2.baskı, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1989; Uluslararası Forumlarda
Bulgaristan Türkleri, 2 cilt, TTK Yayını, Ankara, 1985-1986; Türk Basınında
Bulgaristan Türkleri, Başbakanlık Basın Yayın Genel Müdürlüğü, Ankara, 1995; Avustralya
Türk Edebiyatı Antolojisi, 2 cilt, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara, 1997;
Avustralya Türk Basını, Basın Yayın Müdürlüğü, Ankara, 1997; Bizim Şehit
Diplomatlar, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2000.

BİLÂL N. ŞİMŞİR İLE İLGİLİ: “71.Yaşında Bilâl N. Şimşir Bibliyografyası – Açıklamalı 71
kitap ve 2000 makale. Hazırlayan: Y. Furkan Şen, Yargı Yayınevi; 

BÜLENT RUSÇUKLU: Hayalet Uçak / Vekâleten Savaş, Politik Kurgu

ETHEM RUHİ BALKAN (Hacı Ethem Ruhi Balkan): Doğ: 1873-İstanbul. 1920’de Türkiye’ye kaçar.
Öl: 14.07.1949-İstanbul; Kırk Haramiler, İstanbul, 1941; Hatıralar, İstanbul,
1947; Bir Sevda ve Sevgidir Balkanlar, BAY Yayınları, Prizren

ETHEM ÜTÜK:Doğ: 1925-Goretsvet (Ütükler), Razgrad. 1934’te Türkiye’ye göç etmiştir. Öl:
22.07.1989-İstanbul, Vatan İçin Şiirler, 1959, 1982; Yılların Çocuğu, şiirler,
1959; Büyük Atatürk, şiirler, 1981; Gazi Zeynel Çavuş, öyküler, 1984; Bir Yığın
Toprak, öyküler, 1984; Re’fet Rodoplu’nun Anısına Saygı, derleme, 1984; Vahit
Lütfi Salcı ve Trakya Şairleri, araştırma, 1984; Dördüncü Sınıf Tatil Kitabı,
1974; Beşinci Sınıf Tatil Kitabı, 1974

FUAT BALKAN: İlk Türk Komitacısı Fuat Balkan’ın Hatıraları (Yayına hazırlayan: Metin Martı,
Arma Yayınları, İstanbul, 1998, 204 sayfa; Komitacı. BJK’nin Kurucusu Fuat
Balkan’ın anıları (Yayına hazırlayan: Turgut Gürer), Gürer Yayıncılık,
İstanbul, 2008, 271 sayfa

HAKKI ABDULLAH MEÇİK: Şumnu / Bulgaristan Türklerinin Kültür Hayatı, İzmir, 1997, 145
s.; Bulgaristan Türklerinin Durumu, İzmir, 1984, 47 s.

HAKKI TEZEL: Doğ: 02.03.1929-Razgrad, Razgrat, anılar, Sincan Matbaası, Ankara, 2001, 322
sayfa; Maria, Aşkım Benim, roman, Sincan Matbaası, Ankara, 2002, 357 sayfa;
Sevi Yolu Kıvrıntıları, roman, Ankara, 2008; Memuriyet Hayatım, anılar. 

HASAN BASRİ ŞENYURT: Doğ: 25.11.1918-Omurtag (Osmanpazarı), Tırgovişte. 1930’lu yıllarda
Türkiye’ye göç etmiştir. Öl: 20.10.1998; Osmanpazarı (Omurtag)Türkleri, Sincan
Matbaası, Ankara, 2000, 142 sayfa. 

HASAN YEŞİLOVA: Doğ:28.09.1914-Zmeyno (Yılancılar) köyü, Tırgovişte. Bulgaristan
Türkleri ve Osman pazarı (Omurtag) Bölgesi, Ankara 1997, 124 sayfa

HASİP AHMET AYTUNA: Doğ: 1895-Vidin. 1931’de Türkiye’ye gelir. Öl: 1980; Yeni Umumi
Pedagoji, Kanaat Kütüphanesi Yayını, 1932; Talim ve Tedriste Kendi Kendine
Faaliyet Prensibi, Remzi Kitabevi, 1934; Tedris Yenilikleri, Bilecik Halkevi
Matbaası, 1936; Toplu Tedris ve Kompleks Sistemi, Bilecik Halkevi Matbaası,
1936; Yeni Eğitimde Bir Usul, Okul Kooperatifleri, Koop. M. Kurulu, 1936;
Pedagoji Dersleri / Not Hulasaları, Aydınlık Basımevi, 1937; İlk ve
Ortaokullarda Nazari ve Ameli Didaktika, Aydınlık Basımevi, 1937; Okulda
Disiplin, Aydınlık Basımevi, 1939. NOT: Hasip Ahmet Aytuna’nın Türkiye’de
basılmış 42 eseri vardır.

HÜSEYİN RACİ EFENDİ: Zağra Müftüsünün Hatıraları (Tarihçe-i Vak’a-i Zağra), İz Yayıncılık

MACİT SAĞIR:Doğ: 1942-Çerna (Karalar) köyü. 1951’de Türkiye’ye göç etmiş. Adana/ Ceyhan’da
oturuyor. Koca Yusuf, 2.baskı, 2012

MAHMUT NECMETTİN DELİORMAN: Doğ: 1898-Razgrad. Öl: 07.12.1973-İstanbul, Balkan
Türklerinin Hicret Sebepleri: Razgrat Mezarlık Hadisesinde Çanlar Benim İçin
Çaldı, İstanbul, 1955, 122 sayfa; Meşrutiyetten Önce Balkan Türkleri, İstanbul,
1942, 152 sayfa; Meşrutiyetten Önce Balkan Türkleri. Makedonya. Şarkî Rumeli
Meselesi. Hudut Harici Türk Gazeteciliği; Bulgaristan’daki 1.300.000 Türk (Arif
Kaskatı ve Gültekin Arda ile birlikte); Ruslar Balkanlar’da Ne Yapmak İstiyor?,
1946; Makedonyalı Komiteciler Ne Yapmak İstiyor?, 1946; Sofya Harabeliklerinden
Akdeniz Kıyılarına, 1946; Balkanlar’daki Kızıllar Arasında 60 Gün, 1946; Nuri
Demirdağ’ın Hayat ve Mücadeleleri, 1957; Plevne, Niğbolu, Belgrad ve Adakale’de
Neler Gördüm (Tarihsiz); Bulgaristan Türkleri (Yakın Tarih ve Hatıralar), 1971;
“Balkancı” Ethem Ruhi’nin Hatıraları (Tarihsi)

MEHMET BEHÇET PERİM: Doğ: 1897- Nevrokop (Gotse Delçev). 1927’de Türkiye’ye göç etti.
Öl: 22.12.1965-İzmir, Meriç’ten Tuna’ya, Edirne Vilayet Matbaası, 1934, 130
sayfa; Görüşler ve Duyuşlar, Edirne İl Matbaası, 1935; Balkan Çiçekleri, roman,
Akın Basınevi, İstanbul, 1938, 147 sayfa; Göçmen Ahmet, roman, 1.basım, Antakya
İktisat Basımevi, 1939, 90 sayfa; 2.basım, Afyonkarahisar;
3.basım-özetlenmiş,  Karınca Matbaası,
İzmir, 56 sayfa; Eski Yapraklar, anılar, öyküler, eleştiriler ve seçme şiirler,
1.basım, Antakya, 1942; 2.basım, Acum Basımevi, İstanbul, 1946; 3.basım,
Karınca Matbaacılık, İzmir, 1965; Yol Ver Kamçı, şiirler ve destanlar; Hayattan
İlhamlar, Karınca Matbaacılık; Sofya Hatıraları, 2 cilttir. 1.cilt, Antakya
İktisadi Matbaası, 1947; 2.cilt, Teziş Basımevi, İstanbul, 1949; Sofya
Hatıraları, anılar, Yayına hazırlayan: Basri Zilabid Çalışkan, BULTÜRK –
Bulgaristan Türkleri Kültür ve Hizmet Derneği, İstanbul, 2012, 128 sayfa;
1923’te Bulgaristan Müslümanları – Toplumsal ve Siyasi Halleri, Yayına
hazırlayan: Basri Zilabid Çalışkan, BTG –Bulgaristan Türk Gençliği Yayınevi, İstanbul,
2013, 36 sayfa; Çağlayan Bölgesi Hatay, incelemeler, Acum Basımevi, İstanbul,
1943.

MEHMET TÜRKER ACAROĞLU: Doğ: 21.09.1915-Razgrad. Öl: 2016-İstanbul, Bulgaristan’da
Türkçe Yer Adları Kılavuzu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1988,
400 sayfa, 3 harita +1 resim; TDK Yayınları, Ankara, 2006, 1076 sayfa;
Bulgarlar ve Bulgaristan Üzerine Yüz Yıllık Kaynakça (1878-1978), Türk Dil
Kurumu, Ankara; Bulgaristan Türkleri Üzerine Araştırmalar, KB Yayınları,
Ankara, 1999, 655 sayfa; Bulgaristan Türkleri Üzerine Araştırmalar – 1, Q
Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2007, 366 sayfa; Bulgaristan Türkleri Üzerine
Araştırmalar – 2, Q Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2007, 536 sayfa;
Türkçeden Bulgarcaya Geçen Kelimeler Sözlüğü, Trakya Üniversitesi Yayınları;
Bulgarların Aldığı Türkçe Adlar ve Soyadlar Sözlüğü, KB Yayınları, Ankara,
1999, 273 sayfa; Bir Türk Kadını Uğruna,Elin Pelin’den Hikâyeler, çeviri,
Evrensel Basın Yayın, 2003, 278 sayfa

NAZİF KUYUCUKLU (Prof. Dr:) Doğ: 1932-Kasım Kuyucuk (Rakovski), Razgrad, Doğal
Kaynaklar ve Çevre Ekonomisi, Türkiye’nin İktisadı; İktisadı Olaylar Tarihi;
Üretim Güçleri ve Üretim Dağılışı; Balkan Ülkeleri İktisadı – Arnavutluk, 1987

KOMEKON (SİV), Bulgaristan Ekonomisinde Yapısal Gelişim, İstanbul Üniversitesi Siyasal
Bilimler Fakültesi, 1982

OSMAN GÜLMEN: Doğ: 1926-Srednoselo, Elena, V. Tırnovo, Bulgaristan Türkleri
Tarihinden Esintiler, anılar-belgeler, İtalik Yayınları, 

OSMAN KESKİOĞLU: Doğ: 1907-Rupça, Karnobat ilçesi, Burgas ili. 1950’de Türkiye’ye göç
etmiştir. Öl: 04.08.1989- İstanbul, Fatih Devrinde İlim ve Âlimler (Mustafa
Ruyun’la), 1953; Nurlu Yol, Ankara, Bilal Yayınları, 1957; Kuran Tarihi,
Ankara, Nebioğlu Yayınları, 1958; İslam Dünyası, A.Ü. İlahiyat Fak. Yayınları,
1964; İşlam Devletleri ve Ülkeleri, Sebilurreşad Yayınevi, 1971; Bulgaristan
Türkleri-Tarih ve Kültür, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1985,
224 sayfa; Bulgaristan Türkleri Folkloru, Türk Kültürü Yayınları, 1969;
Bulgaristan’da Türk-İslam Abideleri, Vakıflar Dergisi, 1983; Müslümanların İlim
ve Medeniyete Hizmetleri, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara, 1971; Son İlahî
Kitap: Kur’an-ı Kerim, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara, 1981; Bulgaristan’da
Müslümanlar ve İslam Eserleri, Hilal Yayınları, 1985; NOT: Osman Keskioğlu’nun
Türkiye’de 40’tan fazla kitabı yayınlanmıştır.

OSMAN NURİ PEREMCİ: Doğ: 12.12.1874-Şumnu. 1927’de Türkiye’ye sığındı. 

Öl: 14.03.1956-Edirne, Tuna Boyu Tarihi, Türkuaz,
Resimli Ay Matbaası, 1942, 225 sayfa; Edirne Tarihi, Resimli Ay Basımevi,
İstanbul,1940, 450 sayfa; Atalar Sözleri, 
Resimli Ay Basımevi, İstanbul, 1943, 304 sayfa; Pedagoji, Resimli Ay
Basımevi, İstanbul, 1931, 160 sayfa;                 Hayatı,
Kişiliği, Eserleri, İstanbul, 1968, 118 sayfa; Umumi Tarih – 7 cilt; Malümat-ı
Medeniyye (Medeni Bilgiler Çocuklarımıza Din Dersleri – 5 cilt; Din ve Millet
Şuuru

RE’FET RODOPLU: Hatıralarım, Yeşilyurt Basımevi, Kırklaeli, 1938,146 sayfa;
Hatıralarım, Cilt I, Kırklareli, 1952; Hatıralarımın Yankıları, Yeşilyurt
Basımevi, Kırklareli, 1955, 32 sayfa; Hasan Vehbi Rodoplu’nun Ölümünün
Yankıları, Edirne Basımevi, 1957; En Mesut Günüm, Yenigün Basımevi, Kırklareli,
1958; Türk Sosyal Hayatında Kadın, 1.basım, 1941; 2.basım: Türk İçtimai
Hayatında Kadın, Yenigün Basımevi, 24 sayfa; Genişletilmiş basım: Yeşilyurt
Basımevi, Kırklareli, 1967, 

SAMİ KOCAOĞLU: Doğ: 1934-Nebişeyh köyü, Cebel, Kırcali. 1951’de Türkiye’ye göç etti.
Bulgaristan Türkleri – Ah!, Melisa Matbaacılık, İstanbul,1998

YUSUF IŞIKOVALI (Hafız Yusuf Işıkovalı): Doğ:16.06.1898-Osenovets (Işıkköy), Şumen.
Öl: 13.08.1956-Eskişehir, Bulgaristan Türkleri ve Kültür Seviyeleri, Yıldız Matbaası, 

Eskişehir, 1951; Dinî ve Medeni Hayatta Nezafet, 20.Asırda İslam Dini Serisinden 

2.kitap, Yeşilnur Matbaası Eskişehir, 3.baskı 1955

ZÜLKEF YEŞİLBAHÇE: Doğ: 04.10.1944, Ata Topraklarından Anavatan’a, anılar