SÂBIK UŞAK MÜFTÜLERİNDEN AHMET ŞEVKİ DİNLER, Ömer AŞÇI

SÂBIK UŞAK MÜFTÜLERİNDEN AHMET ŞEVKİ DİNLER

Ömer AŞÇI

Ahmet Şevki Dinler; 1951 yılında üstlendiği Uşak Müftülüğü görevini 13 sene sürdürmüş ve Uşak halkının hafızasında olumlu izler bırakmış, ilmi ve aksiyonerliği ile ön plana çıkan müstesna bir din adamıdır.

Ahmet Şevki Dinler; Balkan Harbi yenilgisiyle Osmanlı Hakimiyetinden çıkan Bulgaristan’da varlık kavgasının ortasında dünya’ya gelmiş; eğitimci, din adamı, şair, yazar..vs. gibi vasıflarıyla önemli bir dava adamıdır. Bulgaristan Türkleri için önemi büyük bir kurum olan Mekteb-i Nüvvâb ( Müftü Okulu) mensubu olan Ahmet Şevki Bey, 1951 yılında ki göçle gelen Türkiye’de din eğitimine olumlu etkiler bırakmış bir jenerasyonun bileşenidir.

Günümüz Uşak Şehri Ahmet Şevki Dinler’i ne kadar hatırlar bilmem ama oğlu İnşaat Mühendisi Ömer Dinler, 1994 yerel seçimlerinde Refah Partisi Uşak Belediye Başkan Adaylığından dolayı hatırlanacaktır.

Ahmet Şevki DİNLER’in Hayatı

Ahmet Şevki Dinler; Bulgaristan’ın, Deliorman olarak bildiğimiz bölge şehirlerinden Razgrad’ın Kılıçköy (Nojarovo)’de 1911 yılında dünyaya gelmiş. Belgelerde adı Ahmet Şaban Mustafa/Şevki olarak geçmektedir.

Deliorman bölgesinde her Türk köyünde Nüvvab’dan mezun olan en az 1 ya da 2 talebe olup, bazı köylerde bu sayı 10’a kadar çıkmıştır. Örneğin 120 hanelik Kılıçköy (Nojarovo) da Nüvvab mezunu 9 kişi bulunmaktadır.

O’nun dünyaya geldiği yıl Osmanlı Devleti’ne karşı Balkan milletlerinin başlattığı isyan yıllarının başlangıcı olan önemli bir dönemeçtir.

Ahmet Şevki Dinler; ilk ve orta öğretimini Razgrad şehrinde tamamlayarak dönemin en popüler okullarından Mekteb-i Nüvvâb ( Müftü Okulu)’a kaydolacaktır.

Ahmet Şevki DİNLER’in Mekteb-i Nüvvâb( Müftü Okulu) Eğitimi

Ahmet Şevki Dinler; Deliorman Bölgesi’nin merkezi sayılan Şumnu şehrinde Şerif Halil Paşa Camiinin yakınlarında açılan Mekteb-i Nüvvâb (Müftü Okulu) Nüvvâb okulunun Tâlî Kısmını fevkalâde derece ile 1931/1932 eğitim yılında bitirmiştir. (Bulgaristan’da Türk-İslâm Eğitim ve Kültür Müesseseleri ve Medresetü’n-Nüvvâb, haz.: Haşim Ertürk ve Rasim Emiroğlu, edit. Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul 1993, s. 59.)

Mekteb-i Nüvvâb (Müftü Okulu) Neden Önemli?

Mekteb-i Nüvvâb (Müftü Okulu); iki kısımdan meydana gelmiştir. Öğrencilerini rüştiye (ortaokul) ve medreselerden alarak tali (lise) kısım 5 yıl ve âli (yüksek) kısım 3 yıl olmak üzere eğitim vermekteydi.

Tali (lise) kısımdan mezun olanlar ilkokul öğretmeni, müftülüklerde şeriye kâtibi olarak çalışmışlardır. Âli (yüksek) kısım mezunları ise müftü, müftü yardımcısı ve ortaokul öğretmeni olarak görev yapmışlardır. Nüvvab okulunun müfredatında dini dersler kadar fen derslerine de yer verilmiş hiçbir zaman klasik bir medrese olma özelliği göstermemiştir. Âli kısmın tanınması konusunda Bulgar hükümeti ile sorunlar yaşanmıştır.

Nüvvab Bulgaristan Müslüman Türk varlığının korunmasında oldukça etkili olmuştur.

Mekteb-i Nüvvâb (Müftü Okulu); Osmanlı İmparatorluğu ile Bulgaristan’ın imzaladıkları İstanbul Muahedenâmesi’nde kararlaştırılmasına rağmen 1922 yılında açılabilmiş 1951 yılına kadar değişik adlandırmalarla devam etmiş ve Türkiye’de ki İmam Hatiplere ve Yüksek İslam Enstitüsü’ne ilham kaynağı olmuş fenomen bir kurumdur.

Mekteb-i Nüvvâb (Müftü Okulu) 1922 yılında açılırken Türkiye’de, o güne kadarki dönemlerin en önemli eğitim ve öğretim kurumları olan medreseler kapılarını bir daha hiç açılmamak üzere kapatıyordu.

“Şumnu Nüvvab Okulunun açılması ters bir zamana rastlamıştı. Türkiye’de Büyük Zafer kazanılmış, saltanat kaldırılmıştı. Türkiye’de medreselerin kapatıldığı, eğitimin birleştirildiği bir zamanda Bulgaristan Türkleri için “medrese” adıyla bir yüksekokul açılması, Türk tarihinin akışına ters görünüyordu.”

Ahmet Şevki Bey, Nüvvab öğrencilerinin 1928 yılında ki boykot olayında başrolde idi. Öğrenciler, okulun 4 ve 5. sınıflarının Pedagoji ve İlahiyat (imam-hatip) şubelerine ayrılmasını istiyorlardı. Çünkü imam ve hatiplik onları artık tatmin etmiyordu. Öğretmenlik kutsal ve câzip bir durum almıştı. Bu isteklerini Başmüftülük kabul etmedi. 1930-1931 ders yılında dilekçe yazarak okul müdürü vasıtasıyla Başmüftülüğe ilettiler ve Ekim ayında köylerine dağıldılar. Öğrencilerin temsilci olarak bıraktıkları önderler arasında Ahmet Şevki de vardı.(Osman Keskioğlu, a. g. e., s. 88)

Şumnu’da 5 kişilik bir boykot tertip komitesi kaldı: (Mehmed Fikri, Ahmed Şevki, Tahsin Nuri, Osman Seyfullah, Hafız Hüseyin Hasan) iş büyümüştü. İşin garibi o zaman hocaları tutan “İntibah” gazetesi boykotu destekliyor. (Osman Keskioğlu – Bulgaristan’da Türkler - Kültür Bakanlığı Yayınlar)

Ahmet Şevki Dinler’in Yazarlık Serüveni

Ahmet Şevki öğrencilik yıllarında yazmaya başlamış ve şiirlerinden birkaçı Bulgaristan’da çıkan İntibâh (1927-31) ve Rehber (1928-1933) gazetelerinde yayınlanmıştır.

YETTİ ZULMET

Bugünün Gençliğine

Yürü ey genç azmin felâh yoludur

İstikbâlin emellerle doludur,

Yürü, durma sen yerinde bir lahza,

Yürü; sana açılmıştır her sâha

Bu cehâlet zindanından artık çık!

Çalış, uğraş, atıl, didin böyle yık,

Terakkîne mâni olan her bendini

Takdîr etsin bütün dünyâ sa‘yini

Mâdem ki sen Avrupa’nın mahsûlü,

Elvermez bu eski Asya usûlü,

Yüksel artık alnın değsin semâya,

Yüksel bugün rütbe kazan ferdâya

Vatanın bir semâsa; sen âfitâb

Bak saklamış seni siyâh bir sehâb.

Yırt cehâlet perdesini; et şitâb!

Yetti zulmet âfâka doğ ey şebâb!..

Rehber gazetesi 07. 09. 1929, sa. 86, s. 4

Ahmet Şevki, öğrencilik yıllarında 1931 yılında Şumnu İntibah Matbaası’ndan “İrşad Sesleri - Şumnu Medresetü’n-Nüvvab talebesinden Ahmed Şevki” ismiyle bir kitap yayınladı. Bu eser Kur’an-ı Kerim ayetleri çevresinde dini tahliller içeren geniş vaazlar şeklinde kurgulanmıştı.

Sofya’da bulunan Nüvvâb Matbaasından 1942 yılında çıkmış “Çocuklarımıza Din Dersleri” ismiyle Rüştiye (Orta) Okulları için yazdığı ders kitabı vardır. Bu din dersi kitabı pek çok ilmihal kitabında karşılaşılan plana sahiptir. Buna göre, önce itikadi konular anlatılmakta (sayfa 3-18), daha sonra kitabın hacmine göre geniş bir şekilde ibadet ve muamelat bahisleri işlenmekte (s.18-72), nihayet bazı ahlak meselelerine kısaca temas edilmektedir (sayfa 72-75)

Ayrıca Sofya’da bulunduğu dönemlerde Medeniyet (1933-44) Gazetesinde bir yazı dizisi yayınlamıştır.

1947 yılında Razgrad’da öğretmenlik yaptığı dönemde “Alfabe ve Okuma Kitabı“ ismiyle çıkardığı bir eseri vardır.

Ahmet Şevki Dinler’in Bulgaristan Memuriyeti

Ahmet Şevki Dinler, 1935 yılında Mekteb-i Nüvvâb (Müftü Okulu) mezuniyeti sonrası Razgrad Kurnalı Camii bahçesinde bulunan Razgrad Rüştiyesine müdür olarak atandı. Arapça, Rusça ve Bulgarca bilmekteydi.

“Rüştiye üçüncü sınıfa yine Razgrat’a gittim. Okul müdürü Şumnu Nüvvab Medresesi’nden mezun Ahmet Şevki’ydi (Türkiye’ye geldiğinde Uşak Müftüsü olmuştu). (Deli Orman’ın koca çınarı Ahmet Hezarfen-Ayhan Aydın)

Ahmet Şevki Dinler, 1937 yılında Bulgaristan Başmüftülüğü nezdinde bulunan Vakıflar Müdüriyeti Arz Memuru olarak göreve başladı. Bulgaristan Baş Müftüsü Abdullah Sıtkı Efendi (1936-1945)‘nin kızıyla evlenmiştir. Bu evlikten 3 çocuğu olmuştur.

Ahmet Şevki Dinler; bu yıllarda başkent Sofya’da bir grup arkadaşıyla “Nüvvap Matbaası”nı kuracak ve kurucu müdür olarak 1947 yılına kadar bu görevde kalacaktır.

Sofya’da baş müftülük matbaası bulunmaktadır ki Nüvvab’ın ilk mezunlarından olan Osman Seyfullah, Ahmet Şevki ve Mehmet Fikrinin kurmuş olduğu Müdafaa-i İslam Cemiyeti tarafından bu matbaada haftalık “Medeniyet Gazetesi”çıkarılmıştır. (Bulgaristan’da Şumnu Şehrinde “Medresetün Nüvvab”: 1922-1948 Osman KILIÇ-Nüvvab Medresesi Muallimi, Emekli Diplomat/Hasan Hüseyin YILMAZ-Uşak Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü)

1947 yılından 1950 yılına Türkiye’ye göç edinceye kadar Habip-köy (Valdimirovtsi) vb. yerlerde ilkokul ve ortaokul öğretmenliği yapmıştır.

Bulgar Komünist Partisi İktidarı ve Zulüm

Bulgaristan’ın 2. Dünya Savaşı’na Almanya’nın yanında katılmasının ardından, Sovyetler Birliği ülkeyi işgal etti. Faşist rejim devrildi, yerine komünizm geldi. Artık idare Sovyet destekli Vatan Cephesi’nin elindeydi. Bulgaristan’da iktidara gelen Komünist Partisi tarafından Türk azınlığının dini yaşamına ve geleneksel kıyafetlerine de müdahale etti. Medreseler ve Kur’an kursları kapatıldı.

Komünist Bulgar yönetimi, eski rejime hizmet etmiş birçok Müslüman din âlimini tutuklamış veya idam etmiştir. 1948 yılında Nüvvab okulundaki en ünlü öğretmenlerden birisi olan Osman Kılıç’ı, polis, öğrencilerini casusluk faaliyetleri yürüten organizasyonlar kurma yönünde teşvik ettiği gerekçesiyle tutuklamıştır. Bu konuyla ilgili Şumnu’da devam eden sürecin sonunda Osman Kılıç, idam cezasıyla cezalandırılmış, daha sonra bu ömür boyu hapse ve nihayetinde 15 yıl hapisle sonuçlanmıştır.

Bulgaristan’dan 1950 Göçü

Bulgar hükümeti Türkiye’ye bir nota vererek sınır kapısını açmasını istedi ve 1950-51 yıllarında 154.393 kişi Türkiye’ye göç etti.

Bulgaristan’dan Anadolu’ya göç eden göçmenler arasında bulunan Mekteb-i Nüvvâb (Müftü Okulu) mezunu Ahmet Şevki Dinler, Yusuf Ziya Ersal, İsmail Ezherli, Ahmet Davudoğlu, Osman Keskioğlu gibi din adamları ve öğretmenler misyonlarını Türkiye’ye taşıyarak birçok hizmette bulundular.

“Türkiye’deki dini boşluk korkunç bir uçurum halini almıştır. Balkanlar’dan gelen bazı arkadaşlar olmasa okulda ders okutacak hoca bulunamayacaktır.” (Nihat Sami Banarlı-Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’in İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü ziyaretinde ki söylemi)

Ahmet Şevki Dinler’in Türkiye Memuriyetleri

Ahmet Şevki, Türkiye göç ettikten sonra 1950 yılında “Dinler” soyadını almış ve kısa bir dönem Kütahya Altıntaş İlçe Müftüsü olarak görev yapmıştır.

Ahmet Şevki Dinler, 2 Mayıs 1951 yılında Kütahya Vilayeti Uşak Kazası Müftüsü olarak atamış olup 15 Temmuz 1953 tarihinde Uşak’ın vilayet statüsü kazanması sonrası görevine devam etmiştir. Tedavi amacıyla gittiği İstanbul’da 18 Ekim 1964 tarihinde vefat ederek Eyüp Sultan Mezarlığına defnedilmiştir.(Uşak Üniversitesi Arş. Gör. Hasan Hüseyin Yılmaz'da alınmış bilgi)

RÛHUMDAN SESLER

Bu ân yine âh u vâh ocağına ulaştım

Senin dünkü ilhâmlı âfâkını dolaştım.

Tek bir mesût görmedim, ağlıyordu âfitâb

Nûr-â-nûru boğmuştu zulmet-feşân bir sehâb

Irkının o şâhâne dehâsıyla kurduğu

O ilâhî hükûmet, yavuzların doğduğu

O müşerref belde hem yüzbinlerce nüfûsun;

Hıçkırıyor elinde hicrân saçan kâbûsun.

Mâsûmların nâlesi inletiyor âfâkı,

Gelen lânet lahitten parçalıyor a‘mâkı

Hârikalar doğuran yüksek alın asılmış,

Hürriyeti haykıran o gür sesler kısılmış

Lâkin yine birinin kavuşmamış âmâli

Kalplerinde yaşıyor dünkü günün celâli

Bu muhakkak, zîrâ hiç unutulmaz o şevket

Unutulmaz o ikbâl yaşadıkça bu millet!

İntibâh, 20. 12. 1929, sa. 41, s. 3

След 86 год. Ая София (Света София) е отново джамия, Басри Зилябид

След 86 год. Ая София (Света София) е отново джамия

1. Св. София е построен от Император Юстиниян. Строежът на църквата е започнат през 532 г. и завършен след 5 години през 537 г.
2. През 1453 г. когато Султан Мехмед II - Фатих (Завоевателя) превзема Константинопол като знак на победата превръща църквата Св. София в джамия и основава вакъф за нея. Превръщането най-голямата църква в джамия е традиция на мюсюлманските владетели когато един град не се предава мирно и е превзет чрез сражение. Мозайките които изобразяват човешки фигури т.е. иконите били замазани повърхностно, не са премахнати изцяло а останалите върху които няма човешки фигури не са пипнати.
3. След създаването на Република Турция, на 24 ноември 1934 г. с решение на Министерския съвет и одобрението на Президента М. Кемал Ататюрк джамията е превърната в музей.
4. С идването на демокрацията в Турция след 1946 г. желанието и искането въпросът с Ая София да се реши винаги е било на дневен ред. Много политици имаха желанието да превърнат музея отново в джамия но вероятно политическите обстоятелства не бяха удобни.
5. През 2005 г. Исмаил Кандемир, пресдедател на Сдружение за подпомагане вечни вакъфи, исторически сгради и околната среда, започва съдебна битка за възстановяването на джамията. Първото дело завършва с неуспех. Второто дело от 2016 г. трае две години и пак е неуспешно. Третото дело на 2 юли 2020 г. се проведе с искане за „отмяна на решението на Министерския съвет за превръщане на Света София от джамия в музей“ и 10-и департамент на Държавния съвет на 10 юли 2020 г., отмени решението на Министерския съвет от 24 ноември 1934 г. за превръщането на Света София от джамия в музей. Съдът заяви, че по закон не е възможно да се използва Света София, освен за джамия поради желанието на учредителя което в вписано в учредителния акт на вакъфа (фондация) и не е възможно юридически да се използва за друга цел.
6. Минути след решението на съда с президентския указ Света София беше прехвърлена в Диянета (Председателството на вероизповеданията) и върната в статут на джамия.
7. Откриването ще стане на 24 юни 2020 с кланяне на петъчния намаз.
Аллах да е доволен от всички, които работеха по това велико дело.
Басри Зилябид 

Нотариален акт от 1936 г. според който собственик на джамията е
Ебул Фетих Султан Мехмед Вакфъ. т.е. Фондация "Султан Мехмед Завоевателя"

Вътрешната част на сградата с иконите 

Исмаил Кандемир, учител по Математика,
води съдебни битки за възстановяване на джамии, исторически сгради и чиста околна среда

Указ на Президента Ердоган с който джамията е прехвърлена към Диянета. 

AYASOFYA MÜZELİKTEN ÇIKIP TEKRAR CAMİ OLDU, ŞÜKÜRLER OLSUN.

CUMHURBAŞKANI ERDOĞAN AYASOFYA'NIN İBADETE AÇILACAĞI TARİHİ DUYURDU (10 Temmuz 2020 20:53'te yapılan konuşmadan)

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Danıştay'ın 1934’teki Bakanlar Kurulu’nun camiden müzeye dönüştürülmesi kararını iptal etmesinin ardından Millete Sesleniş konuşması yaptı. Cumhurbaşkanı Erdoğan Ayasofya'nın ibadete açılacağını tarihini açıklayarak, "Hazırlıkları süratle tamamlayarak 24 Temmuz 2020 Cuma günü, cuma namazıyla birlikte Ayasofya'yı ibadete açmayı planlıyoruz" dedi.

İşte Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın açıklamalarından satır başları:

Danıştay bugün 1934 tarihli bakanlar kurulu düzenlemesini iptal etti. Biz de buna dayanarak çıkardığımız bir Cumhurbaşkanlığı düzenlemesiyle Ayasofya'nın tekrar cami olarak hizmete açılmasını sağladık. Ayasofya 86 yıl sonra cami olarak hizmet vermeye başlayabilecektir.

6 ay gibi süre içerisinde yapacağımız bazı hazırlıklar var. Bu konuda görüş belirtmenin ötesindeki her türlü tavrı ve ifadeyi, bağımsızlığımızın ihlali olarak kabul ederiz. Şu anda hemen arkamda bakınız dev bir vakfiyename vardır. Ve bu Fatih'in vakfiyenamesidir. Bunun içinde ne varsa o bizim için asıldır. Türkiye olarak biz de tarihi ve hukuki haklarımıza sahip çıkma konusunda aynı anlayışı bekliyoruz. Bu tam 567 yıllık bir haktır. İnanç odaklı bir tartışma yapılacaksa bu Ayasofya değil, İslam düşmanlığı ve yabancı nefreti olmalıdır. Bu kararın arkasında duran tüm siyasi partilere ve liderlerine STK'lara, milletimizin her bir ferdine şükranlarımı sunuyorum.

Fatih Sultan Mehmet Han doğrudan Ayasofya'ya yönelir. Bizans halkı akıbetlerini beklemektedir. İstanbul'un Fatihi fetih sembolü olarak sancağını Ayasofya'nın ortasındaki mihrabın bulunduğu yere diker. Kubbeye doğru bir ok fırlatır ve ilk ezanı da kendisi okur. Böylece fethini tescillemiş olur. Tarihçilerin yazdığına göre Ayasofya'nın kubbesine çıkan Fatih Sultan Mehmet Han, yapının harap görüntüsünü görünce şunu söyler: "Kayser'in kasrında örümcek perdedarlık ediyor, Efrasiyab'ın sarayında da baykuş nevbet çalıyor."

Rodop Manileri, Hayriye Süleymanova ve Emil Boef

Rodop Manileri
Hayriye Süleymanova ve Emil Boef
Narodna Prosveta Yayınevi, Sofya 1965
Kitapta 2.000 adet mani bulunmaktadır.  

Köstendilli Mollazade Ahmed Efendi'nin mezar taşı

Fatiha
Rüzgar etti yine bir
nahl-i şanı hâkisar,
Kim ederdi sayeban-ı
zıll-ü zalilin çok ehad,
Mollazade Ahmed Efendi
bi-Köstendilî Rebîülevvel
Sene 1101 (1690)

Not: Bugün harap halde olan Köstendil Fatih Camii içinde bulunmaktadır. 

Ислямът в България (1878-2018), Басри Зилябид

Представяне на книгата Ислямът в България (1878-2018)
Книгата се състои от един увод и седем раздела. Първи раздел разглежда броя на мюсюлманите в България - турци, помаци, роми и др. Тук се представят на турската аудитория архивни документи на Държавна сигурност, доклади за броя мюсюлманите през различни години и се прави опит за намиране на настоящия брой на мюсюлманите. Официалните преброявания особено манипулират броя на ромите мюсюлмани и помаци. Според нашите изчисления общия брой на мюсюлманите в страната е около %15 процента.

Bulgaristan’da İslam (1878-2018)

              Издадена е от ИК Инкъляб в Истанбул, 446 стр.

Втори раздел разглежда възникването и институционализирането на Главно мюфтийство като представител на исляма в България. Главното мюфтийство е наследство завещано ни от Османската империя. Тя въпреки че се оттегля от балканските земи за да запази правото на свободно изповядване на мюсюлманите поставя клаузи които да гарантират свободната комуникация на отделните мюфтии в областите със шейхюлисляма в Истанбул. Първоначално Високата порта - така се назовава османското правителство - е против съставянето на “Главно мюфтийство”. Иска всеки районен мюфтия директно да контактува с  шейхюлисляма т.е. главния мюфтия в Истанбул. По този начин главата на мюсюлманите от религиозна гледна точка ще е шейхюлисляма а не главния мюфтия в София. Но след известно време поради различни обстоятелства се съгласява да има Главен мюфтия в София и комуникацията на провинционалните мюфтии с Истанбул да става чрез главния мюфтия в София. Освен историческите събития и биографиите на главните мюфтии в тази глава широко се разглеждат проблемите на Главно мюфтийство за регистрация и вакъфско имущество възникнали след демократичните процеси. Съдебните битки, митингите водени в столицата и провинцията и тн.

Трети раздел разглежда зулумите, несправедливостите, тиранията упражнявана върху мюсюлманите в следосманския период до днес. Насилственото покръстване на помаците през Балканската война, мисията на Дружба Родина, насилствените преименувания от 1964, 1972 и най-последно през 1984 г., и приносът на Наим Сюлейманоглу за краха на асимилаторската кампания.

Четвърти раздел е озаглавен Ахмед Доган и партия ДПС като политически представител на мюсюлманите. Тук се разглежда развитието на партията през годините, разцепленията от нея и се поставя въпроса, правата и свободите на мюсюлманите изцяло постигнати ли са? Какво се прави за запазване на религиозна и етническа идентичност.

Пети раздел е отредена за османските вакъфи по нашите земи. Тук се дава информация за начина на учредяване на вакъф и какво представлява вакъфа.

Според изследванията на Саади Байрам в статията си от 1988 г., Турски вакъфи и вакъфски паметници в България, той установява 402 вакъфа. Тук трябва да отбележим, че един вакъф съвсем не означава една постройка или няколко декара земя. За пример искам да дам вакъфа на патрона на русенското духовно училище Мирза Саид Паша. Вакъфът му е учреден на 20 януари 1846 г. и включва следните дарения: една джамия в Русе, един мектеб (училище), едно медресе, една джамия в Тутракан, една джамия и едно медресе в центъра на Добрич, още 5 джамии, 3 медресета, един мектеб, едно текке, едно чешме и 4 кладенеца в добричкия регион, едно медресе в Бабадаг (Румъния), едно голямо текке с джамия в Шумен, една джамия в с. Махмуд капусу в Костанца (Румъния), 3 кладенеца в русенското с. Мартин и ремонт на джамията в Нови пазар. За поддържането на тези сгради е вакъфирал следните имоти: 35 броя магазини в Русе, едно кафене, място за кафене, 14 декара лозя извън Русе в местността Долни дунавски ливади, при нея една градина за бостани; 4 броя магазини, 4 броя изби, 4 кафенета в Тутракан; една кланица в близост до Силистра, 2 броя мелници в границите на Козлуджа (Суворово) в местността Тахта кюпри, една мелница в гр. Балчик; един хан състоящ се от 10 стаи, обор и кафене в Нови пазар и до него една къща с една стая, кухня и двор. Ето всичко това понеже се съдържа в един учредителен акт се счита за един вакъф. Разбира се всеки отделен вакъф може да съдържа по-малко или повече от горе споменатия. Представата ни за османските въкъфи трябва да бъде по този начин. И последно за учредителския акт да споменем че учредителя определя длъжностите в джамията и медресетo и техните възнагражденията, назначава управител на вакъфа и определя по какъв начин това управление ще продължи. Важен елемент който се съдържа във всеки един вакъфски учредителен акт е дуа и беддуа т.е. учредителят прави писмена дуа като отправя молба към Всевишния да възнагради всеки който процедира според условията които е поставил и който се грижи за вакъфа и не го ощетява. Заедно с това прави и беддуа – проклятие, за този, който ощетява и не спазва поставените правила. Учредителният кат се нарича вакфие или вакъфнаме, обнародва пред кадията и се вписва в кадийския регистър.

Този раздел разглежда и въпроса за броя на джамиите строени през османския период и доколко те са достигнали до нас. Изследването показва следните резултати: 447 броя били джамиите намиращи се в центровете на днешните областни градове. Днес само %6 от тях съществуват, %94 са разрушени. В общинските центрове %30 съществуват, %70 са разрушени. За селата са съжаление не успяхме да направим проучване защото това е доста сложна и изисква колективна работа.

Шести раздел е отредена за ислямското религиозно образование в България. Тук заема важно място учредяването на Медресетюн Нювваб в Шумен, което пак е клауза в договорите между Османската империя и България. Разглежда се историята на училището, преподаватели и програма. Особено място заемат 114-те биографии на завършилите това училище. Това огнище на знание, морал и ценности дава много видни личности на мюсюлманската общност както в България така и в Турция, зощото много от тях през 1950-51 г. се преселват. В този раздел за първи път на турска аудитория се представят видни личности от помашката мюсюлманска общност а именно: мюфтията на Златоград Кямил ефенди, Молла Раиф ефенди от Мадан, Молла Садък, Хафъз Ахмед Кукалев, Мехмед Табак, Мехмедали ефенди от Белица и Абдуллах ефенди от Чепеларе.

Още в този раздел се разглежда развитието на трите средни духовни училища и Висшия ислямски институт в София, техните преподаватели през годините.

Последният раздел е за привързаността на мюсюлманите към религиозните ценности като вяра и ибадет, харам и халал. Тук представяме на турската аудитория резюме от анкетното изследване на група български изследователи начело с Евгения Иванова а именно Мюсюлманите в България: динамика на нагласите (София, 2017)

Какви са изводите от изследването?.. Отговорът на въпроса ислямът в България ще съществува ли за напред или не? Това ще зависи от самата мюсюлманска общност доколко е издръжлива и работи за развитието на религиозната си идентичност. Историческият пример на испанските мюсюлмани стои пред нас. Борбата на Европа за изстласкване на исляма на изток все още продължава.
Желаещите могат да си поръчат книгата чрез искане до: bulgaristanalperenleri@gmail.com - за България (10 лв) или от
https://www.babil.com/ за Турция. 

Doğu Rodoplar'da bir köy: TAŞLI, Raif Güven

Raif Güven, 10 Mayıs 1946 tarihinde Kırcaali Sancağı Taşlı köyünde doğdu. Fakir bir ailenin çocuğudur. İlk ve orta tahsilini doğduğu köyde bitirdikten sonra Hasköy’de Tarım Teknik Okulunun (Zooteknik) bölümünü bitirdikten sonra Kırcaali’de “Yüksek İlk ve Ortaokul Öğretmen Enstitüsünde” tahsiline devam eder. 1969-1976 yıllarında Taşlı’da Gençlerbirliği (Komsomol) Belediye Komitesi Sekreterliği yapar. 1976 yılında köyün okuluna öğretmen olarak atanır. 1985 yılında meslekten men edelir ve Bulgaristan’ın çeşitli yerlerinde inşaatlarda çalışır. Meslekten men edilmesinin sebebi “siyasi elverişsizlik”tir. Aynı sebepten dolayı 1989’da sınır dışı edilmiştir. Halen İstanbul’da yaşıyor. İki çocuk babası üç de torun dedesidir.

BELENE GAZİSİ, HEKİM EBAZER YUSUF (D. 1942 - Ö. 19 Haziran 2020)

Deliorman'ın hizmetkar hekimi Ebazer Yusuf ve eşi 19 Haziran 2020 günü Covid-19'dan vefat etmişlerdir. Allah rahmet eylesin. 

ŞUMNU DARU'L-MUALLİMİN TARİHÇESİ (1918-1928)

ŞUMNU DARU'L-MUALLİMİN TARİHÇESİ (1918-1928) 
Bulgaristanlı değerli kardeşimiz Tayfun Mehmed Sakarya Ünv. İlahiyat Fakültesinden mezun oldu. Mezun olurken de güzel bir çalışmaya imza attı: Şumnu Devlet Türk Öğretmen Okulu. Kendisini can-ı gönülden tebrik ediyor ve bu yolda devam etmesini ümit ediyoruz.

SOFYA YÜKSEK İSLAM ENSTİTÜSÜ LİSANS PROGRAMI DERS İÇERİKLERİ

BULGARİSTAN CUMHURİYETİ

SOFYA YÜKSEK İSLAM ENSTİTÜSÜ

LİSANS PROGRAMI DERS İÇERİKLERİ

BİRİNCİ YARIYIL

Ders Adı Kur'an-ı Kerim  I (Holy Qur'an I) 
Kredi/AKTS 4,5/6
İçerik Kur’an-ı Kerim kıraat etmenin fazileti ve önemine ilişkin malumat verilmesi, harflerin yazılış ve telaffuzlarının gösterilmesi, tecvid kurallarının yarısının kavratılması, Duha-Nas arası surelerin ezberletilmesi ve Bakara Suresi’nin yüzünden düzgün okunabilmesidir.

Ders Adı Siyer (The Life of the Prophet Muhammad)
Kredi/AKTS 2,5/3
İçerik İslam öncesi dönem ve Hz. Muhammed’in çocukluk, gençlik ve Peygamberlik dönemleri; İslam’ı tanıtım faaliyetleri ve Hz. Muhammed’in örnek şahsiyeti, önemli özellikleri ve aile hayatı; Hz. Peygamber dönemi savaşları, sosyal, kültürel ve iktisadi hayat.

Ders Adı Akaid (Islamic Belief/Principles of Islam ) 
Kredi/AKTS 1,7/4
İçerik İslâm'ın inanç esaslarının Kur'ânî temelleri, akaid ilminin tarihçesi; dinî hayatı etkileyen faktörler ve Allah'a, meleklere, kitaplara, peygamberlere, ahirete iman olarak belirlenen temel iman esasları.

Ders Adı Arapça I (Arabic I) 
Kredi/AKTS 4,5/6
İçerik Arap alfabesi, sükûn, şedde ve tenvin; şemsi ve kameri harfler; izafet, cerr; kelime ve cümle çeşitleri; müzekker ve müennes; müfret, müsenna ve cemi, nekre ve marife; isim cümlesi ve öğeleri; işraret ismileri; esma-i hamse; sıfat; fiil çeşitleri ve fiil cümlesi, geçmiş zaman fiilleri; 1’den 10’a kadar Arapça sayılar.

Ders Adı Bilgisayar ve Enformasyon Teknolojisi (Computer & Informational Technology ) 
Kredi/AKTS 2,3/3
İçerik Temel bilgisayar bilgileri, Windows XP, Microsoft Word,  Microsoft Excel, Microsoft Powerpoint, İnternet kullanımı.

Ders Adı Türkçe I  (Turkish I) 
Kredi/AKTS ¾
İçerik Ses ve sesin oluşumu, büyük ve küçük ünlü uyumu, Türkçedeki başlıca ses olayları; Türkçe'nin ses özellikleri, Türkçe'nin hece yapısı, cümle vurgusu. Şekil Bilgisi (MORFOLOJİ- BİÇİM BİLGİSİ), şekil bakımından kelimeler, kökler, gövdeler, ekler (yapım ekleri, çekim ekleri) , anlatım ve vazifeleri bakımından kelimeler; isimler, sıfatlar, zamirler, fiiller, fiil çekimi, şekil ve zaman ekleri, fiilimsiler, edatlar, fiilden türeyenler ve isimden türeyenler, anlam bilimi; kelimede anlam, kelimenin anlam çerçevesi.


Ders Adı Bulgarca (Bulgarian) 
Kredi/AKTS 3,4/4
İçerik İmla ve noktalama kuralları; ileri düzey metinlerde sıklıkla kullanılan sözcük sınıfları, tümce öğeleri, tümce çeşitleri ve tümce parçaları gibi ileri seviye dil yapıları; ileri düzey Bulgarca dilbilgisi yapılarının tanımlayıcı incelemesi; bu yapıların farklı bağlamlarda kullanımı.


İKİNCİ YARIYIL

Ders Adı Kur'an-ı Kerim  II (Holy Qur'an II)
Kredi/AKTS 4,5/6
İçerik Al-i İmran ve Nisa surelerinin yüzünden okutulması, idgam ve çeşitleri, “Ra” harfinin hükümleri, lafzatullah ve kalkale gibi tecvid konularının kavratılması ve İnşirah-Nebe arası surelerinin ezberletilmesi.

Ders Adı İslam İbadet Esasları  (Basics of İslamic Worship)
Kredi/AKTS 3,4/6
İçerik İbadet kavramı; temizlik, namaz, oruç, hac, umre, zekât, fitre, kurban, yemin, adak, kefaret konuları, ilmihal çerçevesinde helal-haram ve güncel meselelere dair bilgiler.

Ders Adı Arapça II (Arabic II) 
Kredi/AKTS 6/8
İçerik “İnne” ve benzeri edatlar. 10’dan-1000’e kadar Arapça sayılar. “Kâne” ve benzeri edatlar. Muzari fiilin nasbı ve cezmi, ef’al-i hamse; lazım ve muteaddi fiil; misâl, ecvef ve nakıs fiilleri ve çekimleri; atıf, ma’tuf ve ma’tuf aleyh.

Ders Adı İslam Tarihi I (History of Islam I)
Kredi/AKTS 3,4/4
İçerik Dört halife dönemi, dört halife döneminin önemli iç siyasi gelişmeleri, ilk fetih hareketleri ve önemi; hilâfetin saltanata dönüşmesi ve neticeleri, Emeviler ve Abbasiler dönemlerinde önemli iç ve dış gelişmeler, medeniyet hamleleri, Endülüs Müslümanları, Endülüste İslam medeniyeti ve Hıristiyan işgali.

Ders Adı Dinî Musiki (Religious Music)
Kredi/AKTS 1,5/3
İçerik Dinî musiki formları olarak ilahi ve nefes formları; cami musikisi: ezan, müezzinlik; Kuran-ı Kerim tilaveti, mevlit.

Ders Adı Türkçe II  (Turkish II)
Kredi/AKTS 2,3/3
İçerik Konuşma becerilerinin geliştirilmesi ve değerlendirilmesi, Türkçe’nin doğru telaffuzunda önemli olan hususlar, diksiyon, metin ağırlıklı uygulamalar, diyalog, güzel konuşmaya yardımcı teknikler, konuşma içeriğinin düzenlenmesi, konuşmayı etkileyen faktörler üzerinde çalışmalar.


ÜÇÜNCÜ YARIYIL

Ders Adı Kur'an-ı Kerim  III (Holy Qur'an III)
Kredi/AKTS 1,5/3
İçerik Tecvid konularının genel tekrarı; Maide ve En’am surelerinin yüzünden okutulması; Yasin, Mülk ve Rahman surelerinin ezberletilmesi.
Ders Adı Tefsir Usulü (Methodology of Tafsir)
Kredi/AKTS 2,5/4
İçerik Tefsir Usulü kavramı; vahyin mahiyeti ve biçimleri; Kuran’ın manası, tanımı, nüzûlü, isimleri, bölümleri; Kuran’ın yazıya geçirilmesi, derlenmesi, çoğaltılması, harekelenmesi, noktalanması, okunuşu ve yedi harf meselesi. Ulûmu’l-Kurân kavramı ve Tefsir Usulü ile ilişkisi, nüzûl sebepleri, nâsih-mensûh, muhkem-müteşabih, mukattaa harfleri, Kuran’ın icazı, garîbu´l-Kur´an, Kurân’ın üslubu, Kurân’da yeminler, müşkilü’l-Kurân, mübhemâtü’l-Kurân, Kuran’da tekrarlar, hakikat ve mecaz, vücûh ve nezâir, Kur´an kıssaları.

Ders Adı Hadis Usulü (Methodology of Hadith)
Kredi/AKTS 2,5/4
İçerik Hadis Usûlü’nün tanımı, konusu, gayesi ve kaynakları.  Hadisin değişik açılardan sınıflandırılması ve çeşitleri. Kudsi, merfu, mevkuf, maktû hadisler. Mütevatir ve âhad haberler. Sahih ve hasen hadisler; sahih ve hasen hadisin şartları ve çeşitleri. Zayıf hadisler ve kısımları. Zayıf hadislerden olan mürsel, munkatı, mudal, muallâk ve müdrec vb. hadislerin tanımı ve delil olup olmaması bakımından değerlendirilmesi. Uydurma hadislerin İslam’a ve topluma verdiği zararlar.

Ders Adı İslam Tarihi II (History of Islam II)
Kredi/AKTS 3,4/4
İçerik Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı devletlerin siyasi ve mali ve sosyal kültürel tarihi yapı. Türk-müslüman toplumun gelişimi ve dünya tarihindeki etkileri, Osmanlı dönemi: Osmanlı devletin kuruluşu, dönemin önemli iç ve dış gelişmeleri. Balkanlarda kurulan büyük İslam medeniyetin önemli göstergesi olan vakıflar ve eğitim kurumları.

Ders Adı Arapça III (Arabic III)
Kredi/AKTS 4,5/6
İçerik Kelimelerin mu’reb ve mebni oluşu; edilgen fiiller; ismi-i fail, ism-i mef’ul, ism-i zaman ve ismi-mekân; mefûl fîh; iki fiil cezmeden edatlar; ism-i tasğir; “efala” vezinli fiili ve türevleri.

Ders Adı Dinler Tarihi (History of Religions)
Kredi/AKTS 3,4/4
İçerik Yahudilik, Hıristiyanlık ile çağdaş dini inançlar ve akımlar. Uzak Doğu ve Doğu dinlerinin inanç ve ibadet müesseseleri.

Ders Adı Türkçe III (Turkish III)
Kredi/AKTS 2,3/3
İçerik İsim, fiil ekleri hakkında kuramsal bilgi ve örnekler üzerinde çalışmalar, cümle kurma denemeleri. Metin okuma teknikleri (sesli okuma, sessiz okuma, güdümlü okuma, eleştirel okuma vd); okunan metinleri, izlenen olay, film, tiyatro vb.’yi sözlü olarak anlatma çalışmaları (özetleme, değerlendirme ve yorumlama); konuşma türleri: (topluluk karşısında konuşma: bir olayı, anıyı anlatma; bir duyuruyu iletme; öykü, oyun, film anlatma; ders anlatma: konuşma örnekleri üzerinde çalışmalar, değişik konularda hazırlıklı konuşma yapma; Bilgilendirici metinler (söyleşi, fıkra, deneme, günlük, anı, gezi yazısı, yaşamöyküsü, özyaşamöyküsü v.b.) üzerinde kuramsal bilgiler, örnekler üzerinde çalışmalar ve yazma denemeleri.

Ders Adı Osmanlıca I (Ottoman Turkish I)
Kredi/AKTS 1,5/2
İçerik Osmanlıca dersinin önemi, alfabesinin gösterilmesi ve harf grupları ile harflerin bitişmeleri, Harflerin tanıtılması ile ilgili örnekler, Türkçe kelimelerin imlası: Türkçe kelimelerde sessizlerin yazılışında uyulacak kurallar, Türkçe kelimelerde seslilerin yazılışı, hareke ile ilgili işaretler ve Arapça ve Farsça kelimelerin imlası, Türkçe, Farsça, Arapça sözcük yazımlarıyla ilgili örnek kelimelerin yazılması, okunması; Osmanlıca matbu metin okuma, aslı üç harfli fiillerin ism-i fail ve ism-i mefulü, Arapça rakamların gösterilmesi, vav-ı ma’dule, elif-i maksure, elif-i memdûde ve hemzenin yazılışı ve bu kurallarla ilgili örnekler, Türkçe, Arapça ve Farsça olarak haftanın günleri ve yılın aylarının öğretilmesi, isim ve fiillerin sonuna gelen ekler.


DÖRDÜNCÜ YARIYIL

Ders Adı Kur'an-ı Kerim  IV (Holy Qur'an IV)
Kredi/AKTS 1,5/3
İçerik Tecvid konularının uygulamalı olarak genel tekrarının yapılması, A’raf ve Enfal surelerinin yüzünden okutulması, Feth, Cuma, Hucurat sureleriyle belli başlı aşr-ı şeriflerin ezberletilmesi.

Ders Adı Tefsir Tarihi (History of Tafsir)
Kredi/AKTS 1,7/2
İçerik Tefsir, te’vil, terceme kavramları. Tefsir tarihi kaynakları. Kur’an’ın tefsir edilmesini gerektiren sebepler. Tefsirin doğuşu. Tefsir ilminin geçirdiği tarihî süreç; Peygamber, Ashab ve Tâbiun (Tefsir okulları) dönemleri. Hadis mecmualarında ve müstakil olarak Tefsirin tedvini. Tefsir çeşitleri; rivayet, dirayet. Tarihi süreçte farklı tefsir ekolleri, rivayet tefsirleri ve genel özellikleri, dirayet tefsirleri ve genel özellikleri.

Ders Adı Hadis Tarihi (History of Hadith)
Kredi/AKTS 1,7/2
İçerik Hz. Peygamber’in sağlığında hadislerin öğrenim ve öğretimi, sahâbe, tabiîn ve tebe-i tabiîn nesillerinde hadislerin rivayeti, söz konusu devrede hadis rivayetinde karşılaşılan problemler ve bunlara karşı İslâm âlimlerinin aldığı tedbirler, sistematik rivayete geçiş, tedvin ve tasnif faaliyetleri, farklı ekollerin hadise yaklaşımları, rivayet sonrası dönemde hadis kitapları üzerine yapılan tezhip çalışmaları ve çağımızda yapılan akademik çalışmalar.

Ders Adı Fıkıh Usulü (Methodology of Fiqh)
Kredi/AKTS 2,5/4
İçerik İslâm Hukuk Usûlü'nün mahiyeti, amacı, doğuşu ve oluşumu şer'î hükümler ve kısımları; mükellef ve fiilleri; hüküm teorisi, hüküm çıkarma metotları, hükümlerin amaçları, içtihat, lafızların delâlet yolları, delâletin mertebeleri, nesih ve mekâsıd.

Ders Adı Genel Psikoloji (General Psychology)
Kredi/AKTS 1,8/2
İçerik Psikolojinin mahiyeti, temel konuları, kavramları, ilgi alanları. Psikolojinin tarihsel gelişimi, araştırma yöntemleri, duyum ve algı, öğrenme, bellek, motivasyon, gelişim, kişilik kuramları psikopatoloji konuları.

Ders Adı Arapça IV (Arabic IV)
Kredi/AKTS 4,5/6
İçerik “Faale” fiili (muzaaf) ve türevleri; “feâle” fiili ve türevleri, “tefeâle” fiili ve türevleri; “infe’ale” fiili ve türevleri; “ife’alle” fiili ve türevleri; “ife’âlle” fiili ve türevleri; “istef’ale” fiili ve türevleri; mef’ul çeşitleri (meful bih, mefûl mutlak, mefûl leh, mefûl mah); temyiîz; hal ve hal sahibi; müstesna; munada, fiil-i muzari’nin nûn-i tevkîd ile birleşmesi; sarftan menedilmiş isimler.

Ders Adı Hitabet (Religious Oration)
Kredi/AKTS 1,7/3
İçerik Hitabet’in tanımı, konusu ve gayesi, tarihçesi, özellikleri ve çeşitleri.
Ders Adı Osmanlıca II (OttomanTurkish II)
Kredi/AKTS 2,5/4
İçerik Osmanlıca matbu metin okuma. Türkçe, Arapça ve Farsça sayılar. Bölme sayıları hakkında Harf-i Tarif ve Arapça isim tamlamaları ve bunlarla ilgili örnekler. Farsça tamlamalar ve bunlarla ilgili örnekler. Arapça ve Farsça isimlerin çoğul yapılması. Yazılışları ve okunuşları aynı anlamları farklı kelimeler üzerinde durma. Arapça ve Farsça’da olumsuzluk bildirme kuralı ve yazılışı aynı okunuşu ve anlamı farklı kelimeler üzerinde durma.

Ders Adı Türk-İslam Edebiyatı (Turkish Islamic Literature)
Kredi/AKTS 3,4/4
İçerik Türk-İslâm Edebiyatı’nın tarihsel olarak gelişimi, dönemleri. İslâmiyet’in kabulünden önceki Türk edebiyatı ve dinî muhteva, İslâmiyet’in kabûlünden sonraki Türk edebiyatının gelişmesi ve İslâm dininin bu edebiyata etkileri, Türk edebiyatının Anadolu’daki gelişmesi, Türk edebiyatı içindeki dinî muhtevanın, tasavvufun edebiyata etkisi, tasavvufî nitelikli edebî eserler, belli başlı şairler, tevhid, münacaat, naat, miraciyei ramazaniye vs. dinî-edebî türler ve bunlarla ilgili örnek metinlerüzerinde durma.Türk İslam edebiyatının ilk yazılı eserleri, yazar ve şairlerleri. XIII. asırdan başlayarak her asırda en az bir şair ve yazar, tarihi ve edebî hüviyetleriyle eserleri hakkında bilgiler.


BEŞİNCİ YARIYIL

Ders Adı Tefsir I (Tafsir I)
Kredi/AKTS 3,4/5
İçerik Fatiha ve bazı namaz sureleri (93/Duha suresi – 104/Humeze suresi), herhangi bir tefsir metni takip edilmeden, Kur’ân metni esas alınarak işlenecektir.

Ders Adı Hadis I (Hadith I)
Kredi/AKTS 3,4/5
İçerik Hadis ve sünnetin önemi üzerinde durularak bu bağlamda temel hadis kaynaklarından islâm, iman, ahlâk, ihlas, ilim, temizlik gibi konularla ilgili seçme metinler okutulup, yorumlanması ve güncel konularla bağlantılarının kurulması. Seçilmiş 40 hadis ezberletilecek.

Ders Adı İslam Hukuku/Muamelat I (Islamic Law/Muamalat I)
Kredi/AKTS 3,4/4
İçerik Şahsın hukuku, aile ve mirasa dair meseleler. İslam hukukunun özellikle klasik kaynaklarında yer alan fıkhî tartışma ve izahlar.

Ders Adı Pedagoji (Pedagogics)
Kredi/AKTS 3,4/4
İçerik Öğretimle ilgili temel kavramlar; öğrenme ve öğretim ilkeleri, öğretimin planlanması ve uygulama; öğrenme ve öğretim stratejileri, öğretimde tartışma yöntem ve teknikleri ve bunların uygulama ile ilişkisi, öğretimin niteliğini arttırmada öğretmenin görev ve sorumlulukları, öğretmen yeterlikleri.

Ders Adı Mezhepler Tarihi  (History of Islamic Sects)
Kredi/AKTS 2,5/3
İçerik Mezhep, fırka, dînî akım ve grupların tanımı, mezheplerin ortaya çıkış sebepleri, İslam Mezhepleri Tarihi'nin kaynakları, Ehl-i Sünnet (Selefiyye, Eş'ariyye, Matürîdiyye), Mutezile ve Kolları, Şiilik, Haricîlik, Vehhabilik, Zeydîlik, İsmailiyye, İmâmiyye, Nusayrîlik, Dürzîlik, Kâdıyânîlik, Bâbîlik-Bahâîlik, Yezîdîlik.

Ders Adı Çocuk/Gelişim Psikolojisi  (Developmental Psychology)
Kredi/AKTS 1,7/2
İçerik Dersin amacı öğrenciye yaşamın başlangıcından ergenliğe kadar olan başlıca gelişim süreçlerinin bilimsel olarak açıklanmasıdır. Bu amaçla, fiziksel, bilişsel, sosyal, ahlak ve kişilik kuramları aktarılacaktır.

Ders Adı İnglizce I  (English I)
Kredi/AKTS 3/4
İçerik Selamlaşma diyalogları, yardımcı fiil “to be”nin  çekimi, “to be” ile olumsuz cümleler, tanışma diyalogları, geniş zaman, geniş zaman ile olumsuz cümleler ve soru cümleleri, meslek isimleri, soru kelimeleri “where”, “when” ve “how” ile cümleler, işaret zamileri ve kullanımı, sinema ve tiyatro gibi yer isimleri, yardımcı fiil “can” ile olumlu ve olumsuz cümleler, ülke ve dil isimleri, geçmiş zaman, düzenli fiiller.

Ders Adı İslam Sanatları (Islamic Arts) 
Kredi/AKTS 2,7/3
İçerik İslâm sanatının doğuşu, gelişmesi ve karakteri, İslâm'da sanat anlayışı. Müslümanlarda estetik anlayışı ve sanat faaliyetleri ele alınır; bu konular etrafında slaytlar eşliğinde verilen bilgiler müze ziyaretleri ve mimari eserlerin yerinde gözlem ve etüdüne dayanan gezilerle pekiştirilir.


ALTINCI YARIYIL

Ders Adı Tefsir II (Tafsir II)
Kredi/AKTS 3,4/4
İçerik Bazı namaz sureleri (105/Fîl suresi – 114/Nâs suresi), herhangi bir tefsir metni takip edilmeden, Kur’ân metni esas alınarak işlenir.

Ders Adı Hadis II (Hadith II)
Kredi/AKTS 3,4/4
İçerik Temel hadis kaynakları çerçevesinde Edeb ve Beşeri ilişkilerle ilgili hadislerin okutulması. Hocanın tercihine göre 20+20 hadis ezberlenmesi. Hadis kaynaklarından yararlanma imkan ve yöntemleri. Seçme hadis metinlerinin sened ve metin açısından karşılaştırılması.

Ders Adı İslam Hukuku/Muamelat II (IslamicLaw/Muamalat II)
Kredi/AKTS 1,8/2
İçerik İslam hukuku açısından mülkiyet nazariyesi, mülkiyetle ilgili temel hükümler, borçlarla ilgili genel hükümler, borcun kaynakları, borçların sona ermesi, hukuki muameleler ve çeşitleri, akitler ve akitlerle ilgili genel ve temel ilkeler, akit çeşitleri, şirketler hukuk ve şirket çeşitleri konuları işlenir.

Ders Adı Ahlak (Ethics)
Kredi/AKTS 2,5/3
İçerik İslam’ın temel dini metinlerindeki ahlaki kavramlar, bu kavramların geçirdiği dönüşümler; kelam, felsefe ve tasavvuf ekollerinde geliştirilen ahlak teorileri ve bu teorilerin geçirdiği dönüşümler.

Ders Adı Eğitim Psikolojisi (Educational Psychology)
Kredi/AKTS 1,8/2
İçerik Eğitim-psikoloji ilişkisi, eğitim psikolojisinin tanımı ve işlevleri, öğrenme ve gelişim ile ilgili temel kavramlar, gelişim özellikleri (bedensel, bilişsel, duygusal, sosyal ve ahlaki gelişim) , öğrenmeyi etkileyen faktörler, öğrenme kuramları, öğrenme kuramlarının öğretim süreçlerine yansımaları, etkili öğrenme, öğrenmeyi etkileyen faktörler (motivasyon, bireysel faktörler, grup dinamiği ve bu faktörlerin sınıf içi öğretim sürecine etkisi).

Ders Adı Felsefe (Philosophy)
Kredi/AKTS 1,8/2
İçerik Felsefenin temel kavramları; felsefe, bilgi, değer, varlık, vb. Felsefenin temel sorunları ve felsefi yaklaşımlar. Varlık-Bilgi-Değer alanlarında İlkçağ’da özellikle Platon ve Aristoteles tarafından kurulmuş sistemlerin tanıtılması ve incelenmesidir.

Ders Adı Osmanlı Paleoğrafyası (Ottomman Paleography)
Kredi/AKTS 2,5/3
İçerik Derste Paleografya nedir, Osmanlı Paleografyası tanımlanarak belge türlerine göre yazı stilleri incelenecektir. Ayrıca çeşitli el yazısı örnekleri okutularak, en sık kullanılan yazı çeşitleri de öğrencilere tanıtılacaktır.

Ders Adı İnglizce II  (English II)
Kredi/AKTS 3/4
İçerik Geçmiş zaman ile olumsuz cümleler, “ago” kelimesinin kullanımı, sayılabilen ve sayılmayan isimler; “some”, “much” and “many” kelimelerinin kullanımı, mukayeseli sıfatlar, sıfatların “superlative” formu, şimdiki zaman, belirsizlik takısı “a”, sahiplik sıfatları, elbise isimleri, “going to” ile gelecek zaman, amaç mastarı, hava durumu ile ilgili kelimeler, soru fomları (why, how many, how much, which), belirteçler ve sıfatlar,
duygu ifade eden kelimeler, belirsiz geçmiş zaman (present perfect tense), “ever” ve “never” kelimelerinin kullanımı, “yet” ve “just” kelimelerinin kullanımı.

Ders Adı Pedagoji Pratiği/Okullarda gözlem (Pedagogical Practice/Classroom observation)
Kredi/AKTS 1/2
İçerik İlköğretim, ortaöğretim ve lise okullarında dersin organizasyonu, öğretmeni, uygulama durumu, eğitim örgütün içindeki yeri ve işleyisinin gözlenmesi ve değerlendirilmesi.

Ders Adı Ramazan Stajı (İnternship during Ramadan)
Kredi/AKTS 3/6
İçerik Ramazan ayı boyunca beş vakit namaz ve teravih namazı kıldırılması, vaaz-ü nasihat yapılması, mukabele okunması, cuma günleri ve bayram günü hutbe verilmesi.


YEDİNCİ YARIYIL

Ders Adı Tefsir III (Tafsir III)
Kredi/AKTS 1,7/2
İçerik M. Ali es-Sabuni'nin Rava'iu'l-Beyan fi Tefsiri Ayati'l Ahkâm mine'l-Kur'an adlı eseri esas alınarak konulu tefsir yönünden Nur suresinin 30-31. ayetleri ile Lokman suresinin 14-15. ayetleri incelenir.

Ders Adı Hadis III (Hadith III)
Kredi/AKTS 1,7/2
İçerik Hz. Peygamber’in hadislerinde ilim anlayışı. Buhari’nin ilim bölümü çerçevesinde ilimle ilgili hadisler. Hadislerin yorumunda gerektikçe usul, ıstılah ve tarih konularının değerlendirilmesi.

Ders Adı Kelam (Kalam)
Kredi/AKTS 2,5/3
İçerik Kelâm ilminin tanımı, konusu, amacı; inanç konularında farklılaşma süreci, Akait'ten Kelâm'a geçiş, mütekaddimîn ve müteahirînin kelâm anlayışları, kelâmda bilgi edinme yolları. Kelâm ilminin nübüvveti ispat şekilleri, kitaplara iman konusu ve sem'iyyat bahisleri çerçevesinde melekler, kıyamet alametleri ve kıyametin kopması, şefaat, mizan, cennet ve cehennem konuları. Kader problemi ve onun ilâhî sıfatlarla ilgisi, konunun naslar çerçevesinde değerlendirilmesi, tekfirle ilgili olarak imân bahisleri, tekfirci zihniyetin sorgulanması ve fetretin mahiyeti.

Ders Adı Din Psikolojisi (Psychology of Religion)
Kredi/AKTS 2,5/3
İçerik Bu ders çerçevesinde, dinin psikolojideki yeri ve din psikolojisinin genel psikoloji alanındaki konumu ve oynadığı fonksiyona değinilecektir. Din Psikolojisinin bir portresi verilecektir: bilim dalının kurucuları ve önde gelen klasik temsilcileri – Freud, Jung, Erikson, Allport, James-, konularının ve problemlerinin geçirdiği değişme ve gelişmeler, alanın belli başlı akademik organizasyonları, çıkarılan dergiler, teorileri ve söz konusu bilim dalındaki farklı ulusal yaklaşımlar –Amerikan ve Alman- ve ilgi alanları tanıtılacaktır. Daha sonra, bilim dalının klasik dönemde öne çıkan problem ve konuları incelenecektir: Din Psikolojisinin değişik ekolleri ve gelenekleri – İngiliz-Amerikan, Alman, ve Fransız, Din-Biyoloji, Din-Çocukluk, Din ve Gençlik, Din- Yetişkinlik, Din-Yaşlanma ve Ölüm, Din-Kişilik, Dini Davranış, Dini Duygu, Din ve Önyargı, Din-Psikoterapi, Din ve Ruh Sağlığı, Din ve Mistik deneyim ve benzeri konular işlenip bilim dalının 1980’li yıllara kadar olan gelişimi konu edinilecektir.

Ders Adı Din Öğretiminde Yöntemler (Methods of Religious Education)
Kredi/AKTS 3,4/4
İçerik Din, eğitim ve din eğitimi kavramları; din eğitimcisinin nitelikleri; çocuklarda görülen dinî duygu ve düşünce gelişimi; gençlerde görülen dinî duygu ve düşünce gelişimi; Kur’an’da eğitim metotlarından örnekler; Hz. Muhammed’in çocuk eğitimi metotlarından örnekler; bazı İslâm ve Batılı eğitimcilerin eğitim anlayış ve uygulamalarından örnekler; İslâm inanç esaslarının öğretiminde kullanılacak yöntemler; İslâm ibadet esaslarının öğretiminde kullanılacak yöntemler; İslâm ahlâk esaslarının öğretiminde kullanılacak yöntemler; din eğitiminde taklid ve telkînin yeri ve önemi; Takrir / anlatma ve soru-cevap yöntemleriyle ders anlatmada dikkat edilecek hususlar; tartışma, grup çalışması vb. yöntemlerle ders anlatmada dikkat edilecek hususlar; genel değerlendirme.

Ders Adı İslam Felsefesi  (Islamic Philosophy)
Kredi/AKTS 2,5/3
İçerik Evrensel felsefi bakış açısının ışığında İslam felsefesi sahasını, kavramlarını, örtüşen ve ayrıldığı noktaları, özgünlüğünün kavratılması. İslam Medeniyetinde felsefe geleneğinin tarihsel gelişimi, başlıca felsefe ekolleri ve Kindi’den Sühreverdi’ye önde gelen müslüman filozoflar, İslam felsefesinde varlık, bilgi ve değer problemi, İslam felsefesinin Latin Ortaçağına etkisi ve öteki İslam düşünce akımlarıyla ilişkisibu dersin temel içeriğini oluşturmaktadır.

Ders Adı Tasavvuf  (Sufism)
Kredi/AKTS 2,5/3
İçerik Tasavvufun doğuşu ve geçirdiği süreç,  ilk sufiler ve tasavvuf ekolleri ile tarikatler, tarikat kurucuları, tasavvuf kavramları, doğuş ve gelişim süreciyle birlikte anlatılacaktır. Tasavvuf akımlarından ve prensiplerinden örnekler verilerek tasavvuf kültürünün günümüze yansımaları dersin ana konularıdır.

Ders Adı Bulgaristan Müslümanları Tarihi (History of Muslims in Bulgaria)
Kredi/AKTS 2,5/3
İçerik Bulgaristan topraklarında Osmanlı fetih metodları: iskan ve kolonizasyon. Bulgaristan’da Müslüman gruplar, tarihi gelişimleri, dini, kültür ve eğitim kurum ve kuruluşları. Bulgaristan’da Başmüftülük, Medresetü’n Nüvvab vb. kurumların kuruluşu ve tarihi gelişimi, cami, mescit, medrese, han, kütüphane, köprü, tekke ve zaviye gibi eserlerden oluşan Osmanlı kültür mirasının tanıtılması. Bulgaristan Emaretinde Müslüman grupların önemli sorunlarının tartışılması. (1877-1878)Osmanlı -Rus savaşı, 1912-1913 Balkan Savaşları, Birinci ve İkinci Dünya Savaşları döneminde Müslümanların durumu. Bulgar hükümetlerinin Müslüman azınlıklara uyguladığı politikalar. “Soya dönüş süreci” çerçevesinde asimilasyon ve göç meselesinin tartışılması.

Ders Adı Geçici Pedagoji Stajı (Temporal Pedagogical Internship)
Kredi/AKTS 0/3
İçerik Ders planı yapılması, gereken materyaller hazırlanması ve ilköğretim ve ortaöğretim öğrencilerinin önünde ders verilmesi.


SEKİZİNCİ YARIYIL
Ders Adı Mantık (Logics)
Kredi/AKTS 1,8/2
İçerik Bu derste düşünme, bilme, bilgi, doğruluk, geçerlilik, açıklık-seçiklik, içlem-kaplam, sayma, ölçme, anlama, anlatma gibi temel kavramlar ve bunlarla ilişkili olarak kavram, tanım ve türleri, bölme ve sınıflama, dil-düşünce ilişkisi, yargı ve türleri, kanıt ve türleri olan örneklem, tümevarım, tümdengelim, bilginin biçim ve içeriği, mantığın bilim ve felsefedeki yeri ve önemi gibi konular incelenmektedir.

Ders Adı Çağdaş Müslüman Ülkeleri Tarihi (New History of Muslim Countries)
Kredi/AKTS 1,8/2
İçerik İslam Ülkelerinin Jeopolitik ve Jeostratejik Konumu, İslam devletlerinin tarihçesi, siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel yapıları Avrupa devletlerinin İslam dünyası üzerindeki sömürgecilik faaliyetleri, I. Dünya Savaşı'nın İslam dünyasına etkileri, İslam modernizmi ve İslam reformizmi. XIX. yy’da Müslüman entelektüellerin cevapları, Afgani, Abduh vd.XX. yy’dan önce İran, XX. yy’da İran, Pehleviler ve İslam Cumhuriyeti. XIX. yy’da Mısır, Mehmed Ali Paşa ve hanedanı. XIX. yy’da Arap milliyetçiliğinin doğuşu, XX. yy’da Mısır, Cemal Abdünnasır, Enver Sadat ve Hüsni Mübarek yılları Arap Ortadoğu, II. Dünya Savaşı öncesi ve sonrasında ortaya çıkan yeni devletler;Arap-İsrail çekişmesi ve Filistin meselesi.

Ders Adı Anayasa Hukuku ve İnsan Hakları
Kredi/AKTS 1,8/2
İçerik Anayasa kavramı, anayasa türleri, temel hak ve özgürlükler, hükümet sistemleri, anayasaların değiştirilmesi sorunu.

Ders Adı Din Sosyolojisi (Sociology of Religion)
Kredi/AKTS 1,7/2
İçerik Din sosyolojisi tarihi, din sosyolojisinin konusu ve metotları, sosyoloji ve din sosyolojisi ilişkisi, din sosyolojisinin temel problemleri ve din sosyolojisi teorileri bu dersin temel içeriğini oluşturmaktadır.

Ders Adı Dinî  Kurumların Fonksiyonu (Islamic  Religious Instituitions)
Kredi/AKTS 2,5/4
İçerik İslâm medeniyetinin doğuşu, gelişmesi, kaynakları, Müslüman toplumlarda sosyal, kültürel, iktisadi hayatın temel özellikleri, belli başlı kurumlar, İslâm medeniyetinin etkileri. İslam medeniyetinin doğuşu İslam müesseseleri ve kurumlarının doğuşu ve gelişimi, vakıf kültürün oluşması İslam’daki vakıf idare şekilleri vakıf mülkiyetleri, vakfiyeler vakıf türleri, Bulgaristan’daki baş müftülük sistemin kuruluşu ve fonksiyonu, Yüksek İslam Şurası kurumunun idare ve fonksiyonu, il müftülüğün idaresi, cami ve encümen derneklerin kuruluşları ve fonksiyonları, genel olarak Bulgaristan’daki İslam kurumlarının kuruluş tarihi, fonksiyonu ve idaresi ve bu kuruluşların tüzükleri.

Ders Adı Pedagoji stajı (Pedagogical Internship)
Kredi/AKTS 0/5
İçerik Ders planı yapılması, gereken materyallerin hazırlanması ve lise öğrencilerine ders verilmesi.

Ders Adı Bitirme Tezi (Graduation Thesis)
Kredi/AKTS 0/10
İçerik Tez konusu ile ilgili yerli ve yabancı literatürün taranması. Tez konusuyla alakalı verilerin toplanması ve bu verilerin analizi, sentezi ve yazılmasında dikkat edilecek hususların öğrenilmesi.

Doç. Dr. ATIF AKGÜN'DEN İKİ GÜZEL ÇALIŞMA

Çağdaş Balkan Türk Edebiyatının İlk Dönem Eserleri (I)

Ethem Rûhi’nin Şehit Evlâtları ve

Dukâkinlerden Basri’nin Muhâcir Mehmedoğlu adlı eserleri ve incelemesi

Önsöz'den

Günümüzde muhtelif Balkan ülkelerinin sınırları dâhilinde kalmış Türkler, kuşkusuz edebî sahada da varlık göstermekte; yazılı edebiyatlarını Türkiye Türkçesi ile yaşatmakta ve âdeta Balkanlarda Türklüğün ses bayrağını dalgalandırmaya devam etmektedirler. Bu nitelikli azınlığın ortaya koyduğu çağdaş edebiyatın günümüzdeki ve yakın dönemdeki görünümlerine dâir ilmî çalışmalar özellikle son yıllarda artış göstermiştir. Bu uğurda yapılan her çalışma, Balkanlardaki Türk Edebiyatı gönüllülerinin tanınmasına da vesile olmuştur. Bugün bağlı oldukları ülkelere göre Makedonya Türkleri Edebiyatı, Bulgaristan Türkleri Edebiyatı, Batı Trakya Türkleri Edebiyatı gibi mahallî edebiyatlar meydana getiren bu kalem erbâbı, nihâyetinde BalkanTürklüğü olarak adlanır ve edebî sahada hareket ettikleri alanı genel mânâsıyla Balkan Türkleri Edebiyatı olarak adlandırmak mümkündür.Balkan Türkleri Edebiyatı’nın günümüzdeki varlığı; Balkanlardaki kadim Türk kültürünün en esaslı göstergelerinden/belgelerinden biridir. Bu çalışmada günümüz alfabesine aktarılarak yayınlanan ve incelenen iki eser, yayınladıkları yıllar îtibâriyle Balkan Türklerinin söz konusu çağdaş edebiyat ürünlerinin ilk numûneleri arasında yer almaktadır. Bu îtibârla söz konusu eserler, Balkanlardaki yerel yazılı Türk edebiyatı faâliyetlerinin teşekkül tarihi noktasında yeni belirlemelere kapı aralayacaktır. Bu çalışmada Balkan Türk kültürüne hizmet maksadıyla iki eseri -Türk Dünyası Edebiyatları bağlamındaki tarihî değerini de dikkate alarak- yayına hazırlamayı, incelemeyi ve metinlerini paylaşmayı uygun bulduk. Çalışmamız bir yayın serisi hâlinde aynı dönemde üretilen benzer türdeki eserlerin neşri ile devam edecektir. Bu ve hazırlık aşamasında olan diğer eserlerin neşri ile söz konusu ilk dönem eserlerinin günümüz okurları ile buluşmasına vesile olmaktan büyük onurduymaktayız. Bu çalışmaların aynı alanda faaliyetleri olan bilim insanlarına katkı sunması ise en büyük beklentimizdir.Balkanlarda Türk-İslâm kültürü çalışmalarına yönelen birçok araştırmacıya yol gösteren ve teşvik eden sayın Vedat S. Ahmet’e, bu eserlerin temini noktasındaki yardımları için müteşekkirim. Ayrıca kitabın basım masraflarını üstlenen Bakü Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesi Türkoloji Bölümü Başkanı Sayın Prof. Dr. Ramiz Asker’e şükranlarımı sunarım.

Atıf AKGÜN 

Bakü, 2020

Felaket Günlerim (Halil Zeki)

ve
 Türk Gönlü (Dukakinzade Basri)
Bakü 2020

Önsöz'den

Günümüzde muhtelif Balkan ülkelerinde yaşayan Türkler, kuşkusuz edebî sahada da varlık göstermekte; yazılı edebiyatlarını Türkiye Türkçesi ile yaşatmakta ve âdeta Balkanlarda Türklüğün ses bayrağını dalgalandırmaya devam etmektedirler. Bu nitelikli azınlığın ortaya koyduğu çağdaş edebiyatın yakın dönemdeki durumuna dâir ilmî çalışmalar özellikle son yıllarda artış göstermiştir. Bu konuda yapılan her çalışma, Balkanlardaki Türk varlığının daha yakından tanınmasına da vesile olmuştur. Bugün bağlı oldukları ülkelere göre Bulgaristan Türkleri Edebiyatı, Makedonya Türkleri Edebiyatı, Batı Trakya Türk Edebiyatı vb. mahallî edebiyatlar meydana getiren bu kalem erbâbı, nihâyetinde Balkan Türklüğü olarak adlanır ve edebî sahada hareket ettikleri alanı genel mânâsıyla Balkan Türkleri Edebiyatı olarak adlandırmak mümkündür. Aynı dönemde üretilen edebî eserlerin neşri ile devam eden “Çağdaş Balkan Türkleri Edebiyatının İlk Dönem Eserleri” dizisinin bu ikinci kitabında hâtırat ve piyes türlerinde iki eseri -Balkan Türkleri Edebiyatındaki tarihî değerini dikkate alarak- yayına hazırlamayı, incelemeyi ve metinlerini paylaşmayı uygun bulduk. Bu ve hazırlık aşamasında olan diğer eserlerin neşri ile söz konusu ilk dönem eserlerinin günümüz okurları ile buluşmasına vesile olmaktan büyük onur duymaktayız. Balkanlardaki kadim Türk kültürünün en esaslı göstergelerinden/belgelerinden birinin Balkan Türkleri Edebiyatının günümüzdeki varlığı olduğu düşüncemizden hareketle; bu çalışmamızda da günümüz alfabesine aktarılarak yayınlanan ve incelenen iki eser, yayınladıkları yıllar îtibâriyle Balkan Türklerinin söz konusu çağdaş edebiyat ürünlerinin ilk numûneleri arasında yer almaktadır. Bu îtibârla söz konusu eserler, sosyal bilimlerin birçok farklı alanı ile birlikte özellikle Balkanlardaki yerel Türk edebiyatı araştırmacıları için önemli bilgiler sunmaktadır.

Bu çalışmanın, Balkanlardaki Türk-İslâm kültürüne gönül verenlere ve bu alanda çalışan bütün araştırmacılara faydalı olması en büyük beklentimizdir.

“Balkanlarda Çağdaş Türk Edebiyatının İlk Dönem Eserleri” adlı projemiz kapsamında yayınladığımız bu kitabın basım masraflarını üstlenen Bakü Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesi Türkoloji Bölümü Başkanı Sayın Prof. Dr. Ramiz Asker’e şükranlarımı sunarım.

Atıf AKGÜN

Bakü, 2020

Doç. Dr. Atıf Akgün Kimdir? 

2012 yılında İzmir'de bulunan Ege Üniversitesi, Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü'nde Bulgaristan Türkleri Çocuk Edebiyatı üzerine doktora yaptı. Aynı üniversitede öğretim üyesi olarak çalışmaya başladı. Doktora çalışmasını 2016 yılında Bengü yayınlarından bastırdı. Aynı yıl "Balkan Türklerinin Muhacir Edebiyatı İncelemeleri" adlı eserini Grafiker yayınlarından yayınladı. 2018 yılında İ. Alper Kumsar ile "Mübadil Türklerin Romanı" adlı bir inceleme yayınladı. Halen Azerbaycan Bakü Devlet Üniversitesinde Misafir Öğretim Üyesi olarak hizmet etmekte ve yukarıda sunduğumuz 4 eseri iki kitapçık halinde Bakü'de bastırmak suretiyle Bulgaristan edebiyatını başta Azerbaycanlı kardeşlerimize olmak üzere tüm Türk okurlarına tanıtmış olmaktadır.