POMAKLAR etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
POMAKLAR etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

4 Temmuz 2023 Salı

KAÇAN: POMAK İTİRAFI

 

Orijinal künye
Yazar adı: Şaban Ali Başov
Kitap adı: Kaçan pomaşka izpoved
Danışman: Süyme Musa
Dizgi: Mariya Greçeva
Musahhih: Sevim Cevdet
Redaktör: Aylin Menderes
Basım yeri ve yılı: Kazanlık, ty.

Sayfa: 122

Künyenin Türkçe Tercümesi
Yazar adı: Şaban Ali Başov
Kitap adı: Kaçan: Pomak İtirafı
Danışman: Süyme Musa
Dizgi: Mariya Greçeva
Düzelti: Sevim Cevdet
Editör: Aylin Menderes
Basım yeri ve yılı: Kazanlık, ty.

Sayfa: 122
Siyah beyaz ve renkli bol görsel ihtiva eder. 

İÇİNDEKİLER

 

1. GİRİŞ

2. DİRENİŞ

3. ŞECERE

4. SOSYALİZM

5. DEMOKRASİ

6. HATIRALAR

7. İSLAM

8. ANMA TÖRENLERİ

9. SONUÇ

10. KÖKEN

11. SONUÇ


POMAKLARIN TRAJEDİSİ - BULGARCA

 

Orijinal künye
Yazar adı: Priyateli na Ali 
Kitap adı: Tragediite na pomatsite
Redaktör ve musahih: Mariya Grıbçeva
Basım yeri ve yılı: Kazanlık, 2020 
Sayfa: 104

Künyenin Türkçe Tercümesi
Yazar adı: Ali'nin Dostları
Kitap adı: Pomakların trajedisi
Editör: Mariya Grıbçeva
Basım yeri ve yılı: Kızanlık, 2020 
Sayfa: 104
Siyah beyaz ve renkli bol görsel ihtiva eder. 
Kitap Ali Kaçan'ın yaşadıkları etrafına pomakların yaşadığı acıları anlatır. 

İÇİNDEKİLER

Bölüm 1. Biraz arka plan

Bölüm 2

Bölüm 3. Farklı bir adla hayat

Bölüm 4. Karanlık şekilsiz bir siluet

Bölüm 5. Siyasi faaliyet

Bölüm 6. Ali'nin Hayatında Din.

Bölüm 7. Çalışma ve hayır faaliyetleri

Bölüm 8. Anıtlar.

Bölüm 9. Sonsöz


18 Mayıs 2022 Çarşamba

20 Nisan 2022 Çarşamba

MADEN'DE ESKİ KÖPRÜ ÜZERİNDE MOLLA BEKİR EFENDİ VE ENOVALI HAFIZ

 

MADEN'DE ESKİ KÖPRÜ ÜZERİNDE MOLLA BEKİR EFENDİ VE ENOVALI HAFIZ
Fotoğrafı paylaşan: Deyan Rosenov Dimitrov

18 Nisan 2022 Pazartesi

Bulgaristan Cuma-i Bâlâ ili, Vılkosel köyü 1990 yılında yapılan sünnet merasimi

 


Bulgaristan Cuma-i Bâlâ ili (Blagoevgrad), Pomakların yaşadığı Vılkosel köyünde 1990 yılında yapılan sünnet merasimi.

Videoyu seyretmek için tıklayınız:
BİRİNCİ BÖLÜM
İKİNCİ BÖLÜM


12 Mayıs 2020 Salı

SEBİLÜRREŞAD MECMUASINDA ZORLA HRİSTİYANLAŞTIRMAYI ANLATAN MAKALE



Balkan Savaşları Esnasında Bulgarların Müslümanları Zorla Hristiyanlaştırması

Tanassura İcbâr 

– Selanik’ten 13 Mart târîhi ile Neue Freie Presse gazetesine iş’âr ediliyor: “Osmâniye, Cum’a-i Bâlâ ve Petriç kazâlarına mensûb on dört nâhiyenin Selanik’e gönderdikleri hey’et-i murahhasa, konsoloslara mürâcaat ederek dinlerinin muhâfaza edilmesini istirhâm etmişlerdir. Bulgarlar, köylerde İslâmları Hıristiyanlık’ı kabûle mecbûr ediyorlar. Aksi takdîrde İslâm ahali katl ü darb ediliyor. Tanassur edilenler, kendi arzuları ile ve bilâ-cebr Hıristiyanlık’ı kabûl ettiklerine dâir bir varaka imzâ etmeye mecbûr ediliyorlar. Kilise çanları çalındığı zaman kiliseye gitmeyen bu kabîl cebrî hıristiyanlar tehdîd ediliyorlar.” 
Kaynak: Sebilürreşâd Mecmuası, c. 10, ad. 236, s. 35. 

Ehl-i Salîb Mezâlimi: 

4180 Hâne İslâm Ahâlîsinin Tanassur Ettirilişi – Sofulu, Ortaköy, Koşukavak, Gümülcine kazâlarının muhtevî olduğu 21 parça karyede mutavattın 4180 hâne İslâm ahâlîsinin Ehl-i Salîb pîşdârı Bulgar vahşîleri tarafından gördükleri mezâlim ve ta’addiyât hakkında bu köylerden Edirne’ye gelebilenlerin ifâdât-ı âtiyyesini hürriyetperver! Avrupa hıristiyanlarının enzâr-ı bî-insâfına arz ederiz: “Köylülerin evvelâ isimleri değiştirilmiş, eski ismini söyleyenden 12 lira cezâ-yı nakdî alınmış, ısrâr edenler dayak altında öldürülmüştür; Pazar günü bütün ahâlî süngüler altında ma’bede sevk olunuyor ve câmi’lere ilâve olunan birer vaftiz mahalliyle kilise yapılıyordu. Kadınların başlarına siyah birer örtü geçirilmiş, ferâcelerinin üzerine Bulgarların budya nâmını verdikleri önlükler konmuştu, bütün sarıklar parça parça edilip ateşte yakılmış, her köylünün başı şarapla yıkanmış, kazanda su ısıtılıp yapraklı, bir dalla herkesin üzerine serpilmiş, yerinden kalkamayacak kadar ihtiyâr olanların evine gidilerek “mâ-i mukaddes!”den mahrûm kalmamalarına dikkat olunmuştur. Her tenassur eden köye Bulgarca okutmak, âyîn-i cedîdi öğretmek için birer daskalos (mu’allim) gönderiliyordu. Az zamanda bütün sakal ve saçlar kesildi, icrâ olunan teblîğāt-ı resmiyyede bir köyün Pomağını kabûl eden diğer köy halkın derhâl katli’am cezâsına düçâr edileceği i’lân olunmuştu. 
Kaynak: Sebilürreşâd Mecmuası, c. 10, ad. 255, s. 348. 

15 Şubat 2020 Cumartesi

LOFÇA'YA BAĞLI GALATA KÖYÜ MÜSLÜMANLARI VE DİNİ HAYATI, HÜSEYİN MEHMED

Sofya'da yayınlanan Müslümanalr dergisinin Ocak 2020 sayısı, 10-11. sayfalarında yayınlanan yazının başlığının tam tercümesi: 
Galata köyü Müslümanlarının kurumsal dini hayatlarının gelişimi.

Хюсеин Мехмед, Развитие на институционалния религиозен живот на мюсюлманите в село Галата – В: сп. Мюсюлмани, бр. 1, януари 2020, ст 10-11.

Сведенията за мюсюлманския религиозен живот в село Галата през Османския период са оскъдни. Известно ни е, че селата Градежница и Галата са малки и в колибарски тип. Останала е топонимата Ходжовски път, който е от билото към село Градежница (с махалите: Глогово, Бабинци и Асен). Пътя идвал от местноста Даменица и слизал на сегашната улица Пещера, където е джамията на село Галата. Прекосявайки селото минавал по стария път до местноста Ярбашъ в село Български извор. На още 100 м. след разклона за Галата, прекосяващ главния път София-Варна се намирала и най-старата джамия в околноста. Предполага се, че по този Ходжев път жители от Градежница и Галата се отправяли за петкратни, петъчни и байрамски служби в най-старата джамия на района и за канене на имами и джарафи (сунетчии) от Български извор по време на курбани, суннети, имена, венчавки и погребения. От края на Османския период е известен и галатския пехливанин Халил Анчов (Hançoğlu), дядо на друг башпехливанина на Къркпънар в Одрин – Сюлейман Хайриболу, изселници в село Черкезмуселлим, окр. Хайрибол. Също така, от времето на Халил Анчов е Ибрахим Айтаоглу от Български извор, зурнаджия на Къркпънар в Одрин. И двамата са практикували своята дейност по време на султан Абдул Азиз І (1861 – 1876).

Джамията на Галата е построена през 1750 г. Минарето и е дървено и подпалено през време на Беглото (1878 г.). След 1880 г. селата Градежница и Галата се разрастват, придобивайки днешният си вид. В тях се заселват множество мюсюлмани (предимно помаци) от селата: Драгулин дол (зличено), Пещерна, Торос, Беленци, Румянцево, Луковит, Бежаново, Беглеж, Глава, Голец и пр. За тези преселения говорят фамилиите: Маджарови, Команови (от зличената турска махала Коман към Троян), Ъсенлиеви, Добревски, Слатински (от Бяла Слатина) в Галата; Дермански в Кирчево; Галатски в Градежница (Глогово) и пр. През 1880 г. в село Галата се заселва Усин, последния имам на с. Добревци. След него от Истанбул придошъл суфта Изет (1903-1942), който е с торбешко или албанско потекло. През 1905 г. в селото Маналовския род е наречен Ходжовски, заради Махмуд Абдурахманов Ходжов, който починал през 1918 г. Още приживе Махмуд ходжа (обучен от предишните двама и в руждието на гр. Севлиево), заедно с брат си и джамийски настоятел Али Абдурахманов Ходжов, избрали за негов наследник Шакир Мустафов Алчов (р. 1884 - поч. 1968 г.). Той е обучен в съществуващия мектеб до джамията (след 1928 г. преобразен в кметство), като негов преподавал е хаджи Ибиш, докато Али молла Мутишев е преподавал в мектеба на Български извор. И двамата починали мистериозно до 1927 г. и са погребани в двора на джамията. След хатима Шакир Мустафов Алчов не успял да завърши руждието на гр. Плевен. През 1931 г. в с. Галата вероучител е Алиосман Анков от с. Кирчево, на който рода е от Свищовско. Той обучавал учениците си в мектеб (джемат одая) в джамията. През 1951 г. се оженил и временно живял Али Алилов (Анкин) Ходжов, предпоследния имам на с. Румянцево, който в с. Румянцево след смърта си е наследен от своя зет Яшар, пришалец от Хасковско. През 1968 г. в с. Галата, имама Шакир Мустафов Алчов починал и е наследен от сина си Рамадан Шакиров Алчов (1968-2001 г.). От 2005 г. имам на с. Галата и на околните помашки села е Хюсеин Хюсеин Мехмед, пришълец от с. Резач, обл. Велико Търново.
В село Галата гробищните паркове са в регулация. Заличаването им като джамийски имот датира още от 1940 г., когато председателя Сюлейман Ибов Менов е принуден да изкара Нот. акт с №80/940, в който не са вписани около един декар в м. Дженини градини, но които са отбелязани в стария регулационен план от 1936 г. По това време за кмет на селото е избран Али Ибов Муков, баджанак на изворския имам Хюсеин Хюсеинов Чаушев (1918-1974 г.) и сват на Сулейман Ибов Менов. Чрез узаконения недвижим вакъф 5 дк. ливадата и 15 дк. гробищни паркове, които през тези години 2/3 са празна мера се изхранвал селския вол, който също се отглеждал в двора на джамията. Водейки се движим вакъфски инвентар, помещавал първия етаж на бившия мектеб т.е. кметство. Чрез превозване от него материали (греди, камъни) и чрез собствени средства, Али Ибов Муков съградил на главната улица два моста (сега под асфалтния път), първия етаж на училището и две чешми в Галата (не функционирва днес) и в Български извор. През 1944 г. Али Муков пада шехид, след като е зверски убит от партизаните, а трупът му е хвърлен в пещера в околностите на село Гложене. През 1972 г. следващия председател на джамийските настоятели Асан Мустафов Галатски и Муто Керимски чрез Нот. акт с №80/940 спечелили гражданско дело 68/1972 за обезщетение, тъй като от м. Горни гробища са отчуждени 2 360 дк. Чрез средствата реставрирали джамията на селото, като я разширяват за сметка на джемат одаята и изграджат балкона за жените, сменили тиклите с цигли и я измазали от вън и от вътре. През 9.06.1982 г. имама-секретар Рамадан Шакиров Мустафов чрез Нот. акт с №80/940 изпратил писмо до ОНС гр. Тетевен, в което той поискал в новия регулационен план от 1982 г. гробищните паркове, да се впишат като джамийски имот, независимо че за гробищен парк е отреден извън регулация друг парцел от 5 дк. в кв. 53, който е заграден, но е неизползван. Мерките по заличаването на надгробните паметници са възпрепятствани от местни жители: Селим Усинов Селимов (Бациля) и пр., които саботирали акцията. Писмото на Рамадан Шакиров Мустафов е уважено от общинската управа, но въпреки това статута на джамийския имот е заменен с озеленена площ. Чрез този регулационен план от 1982 г. бившия мектеб (кметство а по-късно фурна), както и гробовете на двамата вероучители попаднали на асфалтния път и са саборени и заличени. Рамадан Шакиров Мустафов и Адем Махмудов Гадинов продължили с реставрацията на джамията, като изградили подпорната ограда. Към края на мандата си Рамадан Шакиров Мустафов и Адем Махмудов Гадинов заявяват и вакъвската нива, която през 2010 се узакони.
През 2003 г. и през 2015 г. под ръководството на мюсюлманските настоятели Рамадан Сюлейманов Селимов, Махмуд Омеров Туркоземцев и Ибрахим Усинов Льоков и гробищните паркове са заградени с бодлива тел, в тях е построена чешма и навес. Под ръководството им през 2007 г. се изгради и джамийската къща в двора на джамията. Но тъй като джамийските имоти в селото си останали със статут озеленени площи и поради заплаха от ново завладяване, но този път на новопостроената вакъфска къща, през 2008 г. те са узаконени чрез деклариране и чрез събирани от селото пари са изплатени предходните им данъци. Предимно чрез движимото (две маси за къпане, едната инвентар на село Торос) и недвижимо имущество се постави алуминева дограма, изгради се чешма за абдест (ритуално измиване) и се обнови вътрешноста на джамията.

7 Şubat 2020 Cuma

Milliyet: Pomak, Paşmaklı'dan Emin Karahocov'a ait kimlik belgesi

 Bulgaristan nüfus cüzdanı:
1935 yılına kadar Balkan ülkelerinde Pomaklar bir ulus olarak kabul ediliyor ve milliyet hanelerinde Pomak olarak yazılıyorlardı.
Kimlik sahibi: Emin Memişev Karahocov
Doğum: 10.03.1884
Köy: Uhlovitsa
İlçe: Tozburun (bugünkü Bulgarca adı Mogilitsa'dır)
İl: Paşmaklı (bugün Smolyan)
İkamet yeri: Hasankovo
Milliyeti: Pomak
Dini: Muhammedilik yani İslam

16 Mart 2017 Perşembe

RODOPLARDAKİ SON TÜRK KATLİAMININ İÇ YÜZÜ

RODOPLARDAKİ SON TÜRK KATLİAMININ İÇ YÜZÜ
İstanbul 1972, 32 sayfa 

Bulgar İstihbaratı 1972 yılında Türkiye'de yayınlanan 32 sayfalık bu risaleyi tıpatıp hatta fazlasıyla (ay yıldız Türkçe'sinde yok) tercüme ettirip gündemine almış.
Rodop-Bulgaristan Türklüğü Faciasının İç Yüzü...
İstanbul, Mart 1976, 32 sayfa
RODOP-BULGARİSTAN TÜRKLERİ TARİHTEN SİLİNİYOR MU?
İstanbul, Mayıs 1976, 32 sayfa


29 Kasım 2014 Cumartesi

POMAKLARIN DİNİ HAYATI (SMOLYAN İLİ ÖRNEĞİ), SABRİ CUVALEKOV

POMAKLARIN DİNİ HAYATI (SMOLYAN İLİ ÖRNEĞİ), SABRİ CUVALEKOV

BİRİNCİ BÖLÜM: BULGARİSTAN, POMAKLAR VE İSLAM
Bulgaristan’daki Pomak toplumu ve tarihçesi 
Pomaklar’ın Genel Tarihi ve Kimliği
Pomaklar’ın Yaşadığı Bölgeler ve Nüfusu
Pomaklar’ın Dili
Pomaklar’ın Sosyo-Ekonomik Durumu
Pomaklar’ın Muhtelif Dönemlerde Karşılaştıkları Problemler
Hıristiyanlaştırma ve Müslüman İsimlerin Zorla Değiştirilmesi
Komünizm Rejiminin Etkisi (Baskıları)
Pomaklar’ın Demokrasi Dönemindeki Durumu
Bulgaristan ve İslam
Bulgaristan’a İslam’ın Giriş Sureci
Bulgaristan’da Etnik Yapı
Türkler
Romanlar
Pomaklar
Diğerler etnik unsurlar
Bulgaristan’da Müslüman Nüfusu
İKİNCİ BÖLÜM
SMOLYAN İLİNDE POMAK TOPLUMUNUN DİNİ HAYATI
Dini Bilgileri Edindikleri Kaynakları
Dini Örgütlenme
Smolyan Bölge Müftülüğünün Kuruluşu ve Faaliyetleri
Dini Eğitim
Smolyan İlindeki Pomak Toplumunun Kimlik Problemi
Temel Dini Ritüeller
Halk İnançları
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE BULGULAR
YÖNTEM
BULGULAR VE DEĞERLENDİRME


SONUÇ
Osmanlı Rus harbinden sonra balkanlarda ve Bulgaristan’da büyük bir Müslüman kitlesi kalmıştır. Bölgedeki Osmanlı yönetiminin çekilmesi ile Müslüman toplumu çeşitli baskılara ve asimilasyon politikalarına maruz kalmış, özellikle bölgede Bulgarca konuşan Müslüman kitleye, yani Pomak toplumuna karşı özel bir asimilasyon politikası uygulanmıştır. Bulgaristan devletinin resmi kararları ile Pomak toplumu dört defa isim değiştirme kampanyalarına ve Müslüman kimliğini ve benliğini yok etme zorlamalarına maruz kalmışlardır.
Bulgaristan’da Müslüman azınlık içerisinde, Türklerden sonra Pomaklar hem siyasi hem de tarihi olarak önemli bir toplum grubu oluşturur. Pomaklar kendi benliklerine, adetlerine ve kimliklerine sıkı sıkıya bağlı bir Müslüman toplumdur.
Pomak kelimesine Osmanlı kaynaklarında XIX yüzyılından itibaren rastlanır. Pomakların menşei ve kimliği konusunda çoğu siyasi temelli olarak, değişik görüşler ve tartışmalar vardır. Konuştukları Slavca dilinden hareketle, bunların Sırp, Bulgar hatta Yunan kökenli oldukları iddia edilmiştir. Yaşadıkları ülkeye ve bölgeye göre, Pomaklar üzerinden siyaset yapılmaktadır. Ayrıca, Pomakların yaşadıkları Balkan ülkelerinde, devlet yönetimleri, Pomakları kendilerinden sayma gibi, onlara bir tür kimlik vererek sahip çıkmaktadırlar.
Pomaklarda etnik kimlikten daha çok, dini kimlik ön plana çıkmaktadır. Kendilerini Müslüman olarak nitelerler. Müslümanlıktan sonra, etnik kimlik ikinci derece tutulur. Yaşlı Pomaklar, kendilerini Türk ya da Bulgar olarak nitelemezler. Onlar kendilerine sadece Pomak derler. Oysa günümüzde yeni nesil gençler, kendilerini Bulgar olarak kabul etmektedirler. Bulgar Devleti ise, Pomakları (Müslüman) Türklerden ayırmaya çalışmaktadır. Hâlbuki bu iki etnik grubu birleştiren ortak nokta İslam’dır.
"Pomakların Dinî Hayatı" isimli bu araştırmada Smolyan ilinde yaşayan Pomak toplumun dinî inanç, ibadet, tutum ve davranışlarının belirlenmesi, dinî hayata yönelik tutumların çeşitli faktörlere göre nasıl bir farklılaşma gösterdiğinin tespit edilmesi, dinî hayatın sosyal sistem içindeki yeri ve öneminin ortaya çıkarılması, konu edinilmiştir. Bu araştırma, teorik ve uygulama olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilmiştir.
Dini hayata yönelik tutumların cinsiyet, yaş, eğitim durumu ve gelir düzeyi gibi faktörlerle değişkenlik arz etiğini gördük. Bu araştırmanın temel bağımsız değişkenlerini oluşturan faktörlere göre, nasıl bir farklılık arz ettiğini tespit etmeye çalıştık.
Genelde, İslami temel iman esasları olarak nitelendirdiğimiz, Allah’a, meleklere, kitaplara, peygamberlere, ahiret gününe ve kaza-kadere inanç noktasında hepsinin büyük oranda inandıklarını gördük (Tablo 37, 38,39, 40, 41 ve 42).
Yörede halk inançları da bariz bir şekilde kendini göstermektedir. Nitekim araştırma sahamız olan Pomaklar, Smolyan İlinde “büyüye, cine (cin çarpması veya tutulması) ve nazara inandıklarını belirtmişlerdir (Tablo 64, 67, 70 ve 71).
Yeni nesil Pomaklar ve 25 yaş altı, Komünizm rejimin yıkılmasıyla, dini ve sosyal kimliklerini algılamada daha bilinçli hale gelmiştir. hipotezimiz genel olarak tablolara baktığımızda, onlarda İslam’a yöneliş gözlenmektedir. Bu yönelişin Müslümanları daha bilinçli ve kendi benlik ve kimliklerine sahip çıkmalarına sebep olmuştur. Yaş değişkeni açısından dini yönelimin, 25 yaş altı grubumuz beş vakit namaz kılanların oranı %51,7 (s=30), anlamlı bir farklılığa yol açtığını gözlemledik (Tablo 44).
Yeni nesil Pomak gençlerin dini bilgilerini yeterli sayan gençlerin böyle düşünmelerinin sebebi olarak, 25 yaş altı ve 25-40 yaş arası olan yaş gruplarımızın böyle düşünmelerinin sebebini, çoğunlukla dini bilgi edinmek için Kur’an kurslarında eğitim görmüş olmalarına bağlıyoruz. Bölgedeki dini seminer ve sohbetlerin yaygın olması ve dini sorunların orada cevaplanması, bölgede ve yurt dışında eğitim gören öğrenci sayısının çoğalması ve bu kişilerin de dini kaynak olarak görülmeleri ve dini her konuda onlara da başvurulması, olumlu bir gelişmeye sebep olmuştur.
41-60 yaş arası ve 60 üzere yaş gruplarımızda, dini bilgi örf, adet ve ailenin dini merasimlerinin uygulanma şekillerini iyi bildiklerinden bunlar da kendilerinin dini bilgilere sahip olduklarını zanneden bir grup oluşturmuşlardır.
Elde edilen bulgular 25-40 yaş arası yaş grubu, dini ritüelleri yerine getirme oranının yüksek olduğunu göstermektedir. Beş vakit namaz kılanların oranı %51,0 (s=50), bazı vakitleri kaçırmakla birlikte genellikle kılarım diyenlerin oranı %37,8 (s=37) olarak tespit edilmiştir (Tablo 44).
Ramazan ve Mübarek günler orucu tutarım diyen deneklerimizin 25-40 yaş arası olan grubumuzun oranı %49,0 (s=48), Ramazan ayını tamamen tutarım diyen deneklerimizin 31,6% (s=31) tespit edilmiştir (Tablo 50).
Bölgedeki gençlerin dini duygu ve düşüncenin yüksek olduğu tespit edilmiştir. Kendi kültür ve geleneklerine sıkı sıkıya bağlı olan gençler, bu kültürün esasını oluşturan dini değerlere büyük önem vermektedirler. Nitekim dini değerlerle ilgili sorulara hep olumlu cevaplar verilmiştir.
Beş vakit namazı devamlı olarak kılan erkelerin oranı %60,6 (s=77) kadınlarda ise %47,6 (s=80) olarak tespit edilmiştir (Tablo 45). Ramazan ve mübarek günlerde oruç tutarım diyen deneklerimiz erkeklerde %10,2 (s=13) oranla, kadınlarda ise %8,9 (s=15) olarak tespit edilmiştir. “Ramazan ayının tamamını tutarım” diyen erkeklerin oranı, %31,5 (s=40) kadınlarda ise bu oran, %35,7 (s=60) olarak tespit edilmiştir (Tablo 51).
Kadınların %14,3’u (s=24) ve erkeklerin %21,3’u (s=27) kendilerini çok dindar olarak belirtmişlerdir. Kadınların %31,5 (s=53) oranı ile erkek deneklerimizin oranı %49,6 (s=63) yüksek bir oran ile yeterli derecede dini bilgi aldıkları göstermektedir. (Tablo 17).
Kur’an okuma konusunda kadınların oranı %75,0 (s=126), erkeklerin oranı ise %71,1 (s=91) olarak tespit edilmiştir. Kadınlar erkeklere göre daha büyük oranla öne çıkmıştır (Tablo 31).
41-60 yaş grubu namaza en az ilgi gösteren yaş grubu olarak öne çıkmaktadır. Bu yaş grubundaki bu ilgisizliğin en önemli sebeplerinden biri komünist rejiminde yetişmiş olmalarıdır. Bu yaş grubu, ibadet konusunda yöneltilen sorulara en düşük puan alacak şekilde cevap vermiş, bu da onların gelişme döneminde ve gençlik yıllarında ibadetsiz bir hayata alışmış olmalarından kaynaklanmaktadır. 41-60 yaş arası olan deneklerimizden, “beş vakit namaz kılarım” diyenlerin oranı %43,7 (s=45) ve “hiç namaz kılmıyorum” diyenlerin oranı %20,4 (s=21) olarak tespit edilmiştir (Tablo 44). Aynı şekilde, 41-60 yaş arası olan deneklerimizde, oruç tutma alışkanlığı ve oruç ibadetine karşı ilginin en az olduğu grup olarak görülmektedir (Tablo 50).
41-60 arası yaş grubunda, dinin aslına uygun inanç esasları yerine, daha çok batıl inançların öne çıktığını görmekteyiz. Bu grup, sanki dinin gerçek inançlarıymış gibi bâtıl inançlara ve büyü’ye (sihire) daha çok önem veriyorlar. Onların bâtıla inanç oranı %55,3 (s=57) (Tablo 65). Allah’ın kudretine inandıkları kadar cin çarpmasına da inanıyorlar. Onlardaki Bu oran: %49,5 (s=51) (Tablo 68) tespit edilmiştir.
60 yaş üstü çok dindar %27,8 (s=10) ve normal dindar %69,4 (s=25) olarak tespit edilmiştir (Tablo 16). Deneklerimizde beş vakit namaz kılanların oranı %88,9 (s=32) olarak tespit edilmiştir (Tablo 44). “Ramazan ve Mübarek günlerde orucu tutarım” diyen ve 60 yaş üstü olan deneklerimizin oranı ise %69,4 (s=25) olarak tespit edilmiştir (Tablo 50). “Farz olan ibadetlerin dışında nafile ibadet ediyor musunuz?” sorusuna Düzenli olarak 60 yaş üstü yaş grubumuzun oranı ise %41,7 (s=15) olarak tespit edilmiştir (Tablo 62).
“Her yıl zekâtımı muntazam veririm” diyen 60 yaş üstü olan deneklerimizin oranı ise %61,1 (s=22) olarak tespit edilmiştir (Tablo 56) tespit edilmiştir.
Analiz sonuçlarına göre, cinsiyet ve yaş durumunun, dinin bazı boyutlarında farklılıklara yol açtığı tespit edilmiştir.
Anketin sonuçlara göre, Kendilerini normal dindar olarak tanımlayan kadın ve erkek grupların dindarlık düzeylerinin dağılım oranı, kadınlarda %83,9 (s=141) ve erkeklerde ise %76,4’u (s=97) olarak görülmüştür. Buna karşılık kadınların %14,3’u (s=24) ve erkeklerin %21,3’u (s=27) kendilerini çok dindar olarak belirtmişlerdir (Tablo 17).
Elde edilen bulgular, Pomakların ibadet ve dini ritüelleri yerine getirme oranının yüksek olduğunu göstermektedir. Namaz ve oruç ibadetinde de genelde bir farklılaşma olmadığı ve büyük oranda yerine getirilen bir ibadet olduğu görülmüştür (Tablo 43 ve 49).
Cinsiyete göre, erkekler namaz ibadetine karşı kadınlardan daha aktif ve daha çok gayret gösterdiğini görmekteyiz. Beş vakit namazı devamlı olarak kılan erkelerin oranı %60,6 (s=77) kadınlarda ise %47,6 (s=80) olarak tespit edilmiştir (Tablo 45).
Araştırmaya katılanların medeni durumlarına göre, Namaz ibadetini yerine getirme oranında anlamlı bir ilişki vardır. Bekâr olan katılımcıların, “beş vakit daima kılarım” diyenlerin oranı %35,7 (s=30), “hiç namaz kılmıyorum” diyenlerin oranı %22,2 (s=22). Evli olan katılımcıların, “beş vakit daima kılarım” diyenlerin oranı %60,8 (s=113), evli, fakat “hiç namaz kılmıyorum” diyenlerin oranı sadece %7,0 (s=13) olarak tespit edilmiştir (Tablo 46).
Zekât ve Hac ekonomik duruma bağlı bir ibadet olduğu için, diğer ibadetlere oranla, yerine getirilme oranı daha düşüktür (Tablo 55 ve 60) . Yaş yükseldikçe zekât verme durumu da yükseliyor. (Tablo 56).
Araştırmamızın verilerini göre, kadınlar, batıl inanç konusunda erkeklerden daha fazla öne çıkıyorlar. Tablolardaki verilere göre, bâtıl inanç kadınlar arasında daha yaygın görülüyor. Fakat bu oran, erkeklerle kadınlar arasında neredeyse eşite yakın görülüyor (Tablo 66 ve 69).
Bu duruma göre araştırma hipotezleri kısmen doğrulanmış ve diğer araştırma bulgularıyla da paralellik göstermiştir.
Pomak toplumun aile yapısına baktığımızda kırk beş yıl öncesi genelde klasik İslam ailesi gözlenirken; günümüzde ise çekirdek aileler çoğalmışlar, klasik büyük bir aile, günümüzde her geçen gün çekirdekleşmeğe doğru devam etmektedir. Çekirdek ailelerin oluşması ile İslam kültüründen uzaklaşan yeni aileler her gün artmaktadır.
Smolyan bölgesinde yıllardan beri yaşanan asimilasyon politikasının karşısında ayakta kalabilmenin en önemli faktörlerinden biri de dini eğitim olmuştur. Bu nedenle bölge Müslümanları dini eğitime önem vermektedirler. Bölgedeki yaz kuran kursları hayli rağbet görmektedirler.
Müslüman Pomak toplumun günlük yaşamında, geleneksel yapıya bağlı olarak mevlit, sünnet ve cenaze gibi dinî törenler ayrı bir öneme sahiptir.
Ve son olarak Bulgaristan Müslümanlarına ve onları temsil eden yetkili kuruluşu olan Baş müftülüğe birkaç önerimiz olacaktır:
1- Yaz Kuran kurslarının yıllık olmasını önermekteyiz. Bu eğitim yuvalarının Bulgaristan Müslümanlarının kendi dinine ve özüne dönmeye yardımcı olacak en önemli etkenlerden bir tanesi olacağına inanıyoruz.
2- Yetkili kuruluşların Müslümanların örf ve adetlerini yaşatacak kültür merkezlerinin oluşturulmasına önermekteyiz.
3- Dini eğitim tahsil eden kişilerin, dini ve sosyal hayatta daha aktif olmaları germektedir.
4- Müslüman Pomak toplumunun üzerine daha geniş ve kapsamlı araştırmaların yapılması gerekmekte, çünkü bu araştırmamız bu alanda bir ilk olma özeliğini taşımaktadır.
5- Müslüman toplumuna uygulanan asimilasyon politikası hala devam etmekte, buna karşı dura bilmeleri için Müslümanların kendi dinine, diline, örf ve adetlerine sahip çıkmak olacaktır.
6- Müslümanların Dini konularla ilgili sorunları Dini ilim tahsil etmiş olan kişilere başvurarak çözmeye çalışmaları gerekmektedir, çünkü kulaktan dolma bilgilerle çalıştıkları için birçok yanlış uygulamalarla karılaşmaktayız.
7- Ve son olarak Müslüman Pomak toplumunu daha aydın bir gelecek için ilme daha fazla önem vermeleri gerekmektedir.
Özetle, araştırmamızın amaçları çerçevesinde yapılan analizler ve elde edilen bulgular, bazı hata ve eksikliklerden uzak değildir. Ancak araştırma yapılan Bulgaristan’da benzer bir çalışmanın yapılmamış olması bu araştırmanın önemini arttırmaktadır. Umarız ki bu çalışmalar daha kapsamlı ve farklı boyutlarda devam edecektir.
Sonuç olarak, araştırmada elde edilen göstergeler çerçevesinde, Pomaklar’da dini yönelimlerinin olumlu olduğunu söyleyebiliriz

29 Ağustos 2013 Perşembe

KISA GEZİNİN KÂRI...

Bulgaristan'a yaptığımız kısa gezinin karı dostları görmek, hal hatır sormak, bağları koparmamak bir de bir kaç kitap heybemize katmak oldu. İlk kitabın yazarı Stoyan Dinkov. Eserin başlığını Türkçe söyleyecek olursak Osmano-Roma imparatorluğu, Bulgarlar ve Türkî milletler. Bu kitabı daha önce tanıtmıştık ancak elimize geçmemişti şimdi artık yazarın ne dediğini kendi kaleminden okuyacağız.
İkinci kitap bir belge derlemesi, Rodoplar Derlemesi - 7. Bu kitapta Drujba Rodina'ya (Vatan Derneği) ait belge ve fotoğraflar bulunmaktadır. Bilmeyenler için kısaca söyleyelim bu derneğin amacı Pomak müslüman toplumunu önce Türklükten soğutmak, daha sonra da Bulgarlaştırmaktır. Bu kitabı Sofya'da bulunan Bulgar Bilimler Akademisi kitapçısınından sadece 2 levaya aldık (2,5 TL). Kitap kurtları için bu kitapçıda hem değerli hem ucuz kitaplar bulmanın mümkün olduğunu söyleyelim. Üçüncü kitap Bojidar Aleksiev'in Bulgaristan'dan Yedi Müslüman Aziz (Evliya) ismini taşıyor. Burada Sarı Saltık, Ali Koç Baba, Otman Baba, Kademli Baba Sultan, Akyazılı Baba, Kız Ana Sultan ve Demir Baba'dan bahsediliyor. Kitabın sonunda yaklaşık 20 sayfa İngilizce özet de verilmiş. Dördüncü kitabımız Sofya Yüksek İslam Enstitüsü'nün 4. Sayısını yayınladığı ilmi dergi, adı: Yıllık. Başmüftü Yardımcısı değerli dostum Vedat S. Ahmet Bey'in heybemize hediyesi oldu. Teşekkür ederiz. Bir kaç sahafa 1970'li yıllarda yayınlanmış "Tımraş" kitabını sorduk ancak bulamadık. BTG'nin değerli okuyucuları eğer bu kitabın bir yerde satıldığını görür veya duyarsanız lütfen bize bildiriniz. Şimdilik kalın sağlıcakla.. Basri Zilabid, BTG Editörü      






8 Temmuz 2011 Cuma

BALKAN SAVAŞI ESNASINDA ZORLA HRİSTİYANLAŞTIRILAN MÜSLÜMAN POMAKLAR


BALKAN SAVAŞI ESNASINDA ZORLA HRİSTİYANLAŞTIRILAN MÜSLÜMAN POMAKLAR[1]

Yazan: Plamena Stoyanova
Bulgarca’dan tercüme eden: Basri Zilabid

5 Ekim 1912 tarihinde Balkan Savaşı patlak verir. Bulgaristan’ın her yerinde var olan umut ve heyecan basına da yansımış durumdadır. En aşırı eleştiriyi adet edinmiş muhalif basın bile Hristiyan Balkan devletlerinin bu siyasî ve askerî hareketini, “Asyalı istilacıya” karşı hakiki bir birlik olarak görmekte ve onaylamaktadır. Türkiye, Balkan topraklarından sürülmeli, kazanılan topraklar ise kendi aralarında paylaşılmalıdır. Bütün gözler cereyan eden askerî hareketlere dikilmişken, cephe gerisinde de savaşın kızıl kıyametinden geri kalmayan dramatik olaylar yaşanmaktadır.
Savaşın daha ilk aylarında Bulgar Ortodoks Kilisesinin teşebbüsü, Çar Ferdinand’ın, Geşov hükümetinin ve VMRO[2] yönetiminin desteği ile Pomakların hristiyanlaştırılması başlar[3].
St. Şişkov’un yazdığı gibi, “Bu fırsat her zaman bulunmayan, en uygun, en elverişli bir andı, o gün bütün gerekçeler hem insanî, hem hristiyanlığa uygun hem de doğru idi.”[4] Siyasî olayların gidişatı gereksiz gürültü ve tantana yapmadan asimilasyon politikası yürütmenin mümkün olduğu anlamına geliyordu. Hükümetin her attığı adımı tenkit etmeyi adet edinmiş muhalif gazeteler bile bu meseleyle ilgili 1913 yılının sonuna kadar herhangi bir habere yer vermemişlerdir.
Sadece Tsırkoven Vestnik (Kilise Gazetesi), Filibe Metropoliti Maksim’in idaresi altında başlayan hristiyanlaştırmayı öven makaleler neşreder. Gazete sayfalarında Pomaklar, Nisan Ayaklanması (1876) ve Rus-Türk Savaşı (1877-1878) gibi Bulgar kurtuluş mücadelesinin en kritik anlarında Bulgar karşıtı hareketlerde bulunmakla açık açık itham edilmişlerdir. Pomaklar ki, “… bir zamanlar bizim erkek ve kız kardeşlerimiz olan bu insanlar bizim en büyük, en acımasız ve en fanatik düşmanlarımız olmuşlardır.”[5] Ancak hemen arkasından şöyle bir açıklama gelmektedir: “Fakat bunun için onların bir suçu yok, onların kaderi herkesçe malum, çok kötü bir kader…”[6]
Pomaklar, dağlık bölgelerde yaşarlar, resmî zevatın bir kısmına göre Osmanlı istilası esnasında zorla İslamlaştırılmışlardır. Müslümanlıkları sebebiyle Bulgarlarca, dil farklılığı sebebiyle de Türkler tarafından izole edilmiş ve muhtemelen “yeni mühtedilere” yan gözle bakılması sebebiyle İslam dinini Bulgar dili ve âdetleriyle telif eden kapalı bir toplum olarak ortaya çıkmışlardır.  Balkan Savaşı’nın başlamasıyla onlar için de kötü günler başlamış, “Büyük Bulgaristan” hayali dinle ilgili yeni endişeler doğurmuştur. Pazarcık şehrinin önde gelenleri “Farklı dinler, farklı yabancı idealleri getirir”[7] diye Başbakan İvan Geşov’a mektup yazar ve esaret yıllarında Bulgarların Rumlaşarak, Romenleşerek veya Türkleşerek milyonlarca soydaşını kaybettiğini dile getirirler. “Kiliseye gereken şey, cemaatini aramaktır”, yani onları din vasıtasıyla Bulgarlaştırması gerekir.[8] Hedef tahtasına ilk olarak kurtarılmış bölgelerde yaşayan Pomaklar oturtulmuştur. Hristiyanlaştırmanın müteşebbislerine göre Bulgar hristiyanlarla Pomakların Müslüman kalbi arasındaki uçurumun bertaraf edilmesinin tek yolu, onları hristiyanlaştırmaktır.
Böylece Bulgar ordusunun zafer sarhoşluğu ortamında, 1912 yılı sonundan 1913 yılının yaz aylarında kadar, Rodoplarda, Batı Trakya’da ve Makedonya’da yüzlerce yerleşim yeri (köyler, mahalleler, kulübeler) hristiyanlaştırılmıştır. Bu bölgelerde hristiyanlaştırılanların sayısı 200.000 civarındadır[9]. Seçime yer yoktur: “Hristiyanlığı kabul etmeleri gerektiğine dair mesele Pomakların önüne açıkça ortaya konulmuştur.”[10] Kilise ve hükümetin baskısına, her tarafa korku salan çetelere dayanamayan Pomaklar hristiyanlığın safına geçerler.
Vaftizler genellikle bütün köy için topluca yapılır. İnsanlar köy meydanına toplanır, üzerlerine kutsanmış su serpilir, haçı öperler ve İslam’dan yüz çevirdiklerinin simgesi olarak domuz etinden bir parça yedirilir. Bundan sonra erkekler feslerini Bulgar şapkası ile değiştirmekte, kadınlar ise feracelerini çıkarıp hristiyan kadınların kullandığı başörtüsünü takmak mecburiyetinde bırakılmaktadır. Yeni hristiyan olanlar hristiyan isimlerini de onları vaftiz eden papazlardan alırlar[11]. “Ben Türk’üm, Bulgar olanı istemem”[12] gibi ifadeler fanatizm olarak görülmüş, evlerinde gizlenenler ise güvenlik güçleri tarafından çıkarılmış ve onlar da vaftiz edilerek hristiyanlaştırılmış. Minarelerin dibine bomba konularak havaya uçurulduğuna, baskı uygulandığına[13], dinini muhafaza etmek için fidye ödendiğine[14] dair kanıtlar vardır. İntiharla son bulmuş gerçek insanî trajediler de söz konusudur.[15]
35 yıldır yani Kurtuluş’tan (1878) bu yana İslam’dan vazgeçip Bulgar olarak temayüz etmelerinin beklentisinde olan hristiyanlaştırmanın müteşebbisleri tarafından suçlanan bu insanların trajedisini anlatabilmek zordur[16].
Zorla dinlerinin değiştirilmesi onların bütün dünyalarını allak bullak eder. Bulgar dilini muhafaza etmiş olmalarına rağmen, onların bakış açıları yüzyıllardan beri İslam dini tarafından şekillenmiştir. İsimlerinin değiştirilmesi, yabancı gözlere karşı yüzlerinin bile kapalı olması gereken kadınların feracelerini çıkartmaları, birden fazla eşi olan erkeklerin zorla ikincisini boşamak zorunda bırakılması[17], Müslüman olarak pis saydıkları hayvandan bir parça etin yenilmek zorunda bırakılması onların hayatlarına yapılmış çok acı bir müdahaledir.
Resmî olarak kilise hristiyanlaşmanın gönüllü olduğunun[18] borazanlığını yapsa da, hatta bu isteğin Pomakların kendilerinden geldiğini söylemeye kalksa da, kilise misyonerlerinin raporları gerçek tavrın ne olduğunu ortaya koymaktadır: “Özellikle yaşlı insanlarda yeni dinin onlara büyük bir acı verdiği görülüyor”[19].
Kilisenin hristiyanlaştırma esnasında zorlama olmadığı hakkındaki değişmez tutumu bu inisiyatifin başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra da aynı şekilde kalacak, hatta Filibe Metropoliti Maksim kendi hayat hikâyesini anlattığı hatıratında bir kez daha zorbalığı inkâr edecek, ancak “bazı yerlerde bu gibi olaylar olduysa bunlar istisnai ve mahalli olaylardır.”[20] diyecektir.
Buna karşılık Pomakların oldukça sık rastlanan aktif ve pasif karşı koyma eylemleri olmuş, bu eylemler Bulgar ordusunun savaş meydanındaki başarı durumuna göre çeşitli şekil ve ölçülerde kendini göstermiştir.
1913 yılının başlarında Er Köprü, Dryanovo ve Bogutevo köylerinin sakinleri hristiyanlaştırma esnasında uygulanan zulmü protesto ettikleri ve açıkça 500 yıl önce kendilerinin İslamlaştırılmasıyla benzerlik kurdukları bir mektubu Bulgaristan Millet Meclisi Başkanı S. Danev’e gönderirler. Mektup anonimdir. Mektubu yazanlar isimlerini yazmaya cesaret edememişlerdir.[21] Bu Pomakların tepkilerini ifade ettikleri tek belge değildir. Ancak o da diğer bütün protestolarda olduğu gibi neticesiz kalmıştır.
Hristiyanlaştırma devam etmektedir, ancak Pomaklar da kendileri için yeni olan hristiyanlık kanunlarını atlatacak yolları bulurlar. Mesela, hristiyanlarla akrabalık tesis edilmesini önlemek için 12-13 yaşındaki erkek ve kızların çabucak evlendirilmesi. İmamlar hristiyanlığa meyilli Pomak ailelerini sistemli bir şekilde hesaplaşmakla tehdit etmekte, zenginler ise bazı Pomakları evlerinde saklamaktadır.[22] Birçok Müslüman baba, papazların evlerine girmesine müsaade etmemektedir. Papazlara göre ise bu “Asya fanatizmi” hem kendi çocuklarının kurtulmasına hem de sadece hristiyanlığın onların kadınlarına verebileceği hürriyete engel olmaktadır.
Erkekler hristiyanlığı kabul etmeye zorlanacakları ihtimaline karşı evlerinden uzak genellikle dağlara çıkarlar veya kendilerine ya da başkalarına ait hayvan sürüleriyle dolaşırlar. Papazlara göre, bu meselenin çözülebilmesi için sürü sahiplerinin bulundukları yerde hristiyanlaştırılması, diğerlerinin ise köylerine döndürülüp yeni dine o kadar da meyilli olmayan akrabalarıyla beraber hristiyanlığı kabul etmeleri gerekir.[23]
Kilise idaresinin açıkgözlülüğünü belirtmeden geçemeyiz. Türk ordusunda görev yapmış ve esir düşmüş Pomakların hristiyanlığı kabul etmeleri halinde evlerine dönmeleri/salıverilmeleri hakkındaki teşebbüs onlara ait. Esirlerin bu isteklerinin yerine gelmesi için resmî olarak dilekçe vermeleri gerektiğinden, bu belgeler “babalar evlerine döndüklerinde aile efradının kötü duruma düşmemesi için” ailelerinin de acele ile hristiyanlaştırılması için kullanılmıştır[24].
Kilisenin eski imamlara emekli maaşı bağlanması teklifi de oldukça ileri görüşlüdür.[25] Şiddetli dirençlerini kırmak için onlara hayatta kalma alternatifi sunmak, bundan daha iyi bir yol mu var?
Buraya kadar anlatılanlardan sonra bazı Pomakların gönüllü olarak hristiyanlığı kabul ettiğine inanmak zor olsa da böyleleri var, ancak bunun da değişik sebepleri vardır. Kilise idaresine göre bunlardan bazıları Bulgar hristiyan halkına karşı aşırı hareketlerde bulunmuşlar ve kendilerinden intikam alınmasından haklı olarak korkuyorlar. Diğer bir kısmı evlerine dönebilmek için hristiyanlığı kabul eden esir askerlerden oluşmaktadır. Üçüncüleri de ekonomik sebeplerle bağlantılı, gerçekten çok sayıda dilekçe var. Hristiyanlaştırma misyonuyla görevli öğretmen ve papazların raporları Pomak ailelerinin sefalet ve kötü sağlık şartlarında yaşadıklarına şahitlik ediyor. Bazı köyler ateşe verilmiş, Türk ordusunda askerlik yapmış kişilerin evlerinde açlık çekiliyor, kış aylarında ise bütün bunlara kolera salgını da ekleniyor.
Birçok Pomak hanesi, Bulgarlar tarafından yağmalanmış ve Filibe Metropolitliği kendi cemaatine el konulan malların sahiplerine iade edilmesi çağrısında bulunma mecburiyetinde kalmıştır. Kilise, “büyük acılara maruz kalmış Pomak halkına” ve dinlerine geri dönmüş kardeşlerine destek için yardım toplamış ve dağıtmıştır.[26]
Eski dinlerine dönmeyen tahrip edilmiş Pomak köyleri içinse kaynak sadece bir kalem için ayrılabilir. Bu paralarla zarara uğrayanlar sadece kışı geçirebilecekleri barakalar yapabilir. Belgede “merhamet adına yapılmış bir davranış” olarak geçen bu hadise gelecekte bu kişileri hristiyanlaştırma fikri ile çok sıkı bağlantılıdır. Ne demişler, bu dünyada karşılıksız bir şey yoktur.[27]
Pomaklar arasında bu duruma “fırtına geçinceye kadar” rıza göstermeye karar vermiş azımsanmayacak bir kitle de vardır. Ancak şuna kesin olarak inanmaktadırlar: “savaş sona erip barış sağlanınca … biz tekrar Müslüman olacağız”[28]. Yine bu kişiler ormanlarda gizlenmekte ve Allah’a karşı ibadetlerini yerine getirmektedirler. Genç aileler yeni doğan çocuklarını vaftiz etmemekte, cenazeler ise papazın gelip hristiyanlığa göre ayin yapmasına fırsat verilmeden gömülmektedir. Dışarıda hristiyan gibi gözükmekte evlerinde ise Müslüman olarak yaşamaktadırlar.
Vladimir Ardenski, araştırmalarında bazı Pomakların gönüllü olarak hristiyanlığı kabul ettiklerini belirtse de, bu hiçbir surette kitlesel bir olay değildir.[29]
Kilisenin Pomakları hristiyanlaştırırken camileri kilise ve okullara çevirirken[30] ve İslam ahlakını hristiyan ahlakıyla değiştirirken sadece “Kilise Gazetesi” bu olayları dile getirir. Tabii ki, yapılanları olumlu karşılayan bir üslupta. İkinci Balkan Savaşı’nın başlamasıyla (16 Haziran 1913) tenkitlerini arttıran muhalif basın bu konuda suskunluğunu sürdürmektedir.
Gazete sayfalarında yayınlanan ilk bilgiler 1913 yılının sonlarına doğru kısa haberler şeklinde ve yapılacak seçimler sebebiyledir. Filibe gazeteleri ve “Narodni Prava” (Hukuk-u Milliye) gazetesi M. Takev’in Pazarcık’ta yaptığı seçim konuşmasını yayınlar. Pomakların önünde Takev: “… Kilise çanlarının eritilip sığırlarınızın boyunlarını süslemesini istiyor musunuz?… Dininizi, imanınızı geri almak istiyor musunuz? O zaman Demokrat Parti’ye oy veriniz!”[31] Pomakların hristiyanlaştırılmasına açıkça karşı çıkan az sayıdaki siyasetçilerden biri olan Takev böyle bir konuşma yaptığını inkâr etmektedir[32]. Filibe valisi Sayın Dimitrov’un Takev’in yalan söylediği ve bu gibi propaganda ile “partizanlık”[33] yaptığı hakkındaki sert mukabelesinden sonra “Trakya” Gazetesi’nin sayfalarından “doğruydu, hayır değildi” şeklinde aralarında ciddi bir atışma başlar. Takev’in, Pomakların hristiyanlaştırılması konusuyla siyasi bir propaganda gütmediğini açıklaması[34] tartışmayı vali lehine sonuçlandırmış olur. Takev’in bu açıklamasına Filibe metropolitinin “Eğer Takev bu hristiyan karşıtı propagandaya devam ederse kiliseden aforoz edilecektir”[35] tehdidi de herhalde yardımcı olmuştur.
Kilisenin kesin ve kararlı tepkisi mantıklıdır. O ümitsiz bir şekilde davasını savunmaya çalışmaktadır. Seçim kampanyası ile ilgili haberler 1913 yılının Ekim ayı başlarında basına yansır. Bu tarihte artık Bulgaristan İkinci Balkan Savaşı’nı kaybetmiş, 29 Eylül 1913 tarihli İstanbul Antlaşmasıyla da tebaasına karşı din hürriyetini iade yükümlülüğü altına girmiştir. 
Kilise misyonlarının raporlarına göre, Pomaklar arasında eski hayat tarzına dönüş hareketi Ağustos ayı sonlarında başlamış ve bu sürecin durdurulması da mümkün gözükmüyor[36]. Din adamlarının ikna, tehdit ve çağrı şeklindeki canhıraş hareketleri başarısızlıkla sonuçlanır. Devlet olaylara seyirci kalmaktan vazgeçer ve zorla hristiyanlaştırmayı yasaklar, Pomak ve Bulgar halkının tırmanan negatif duyguları karşılıklı kavga ve sürtüşmelere sebep olur[37]. Yönetimin desteğini kaybeden kilise mensupları suçun tamamını yeni hristiyanların özgür vicdanına “tecavüz”[38] etmek suretiyle milli bir ihanet içinde olduğunu iddia ettikleri Radoslavov hükümetinde bulurlar.
Bu arada hükümetin ödün vermeyen duruşu “Hukuk-u Milliye” gazetesine şu şekilde yansır: “Bugüne dek hiçbir Bulgar hükümeti Pomakların din ve vatandaşlık özgürlüklerine dokunmamıştır.”[39] Enteresan olan, gözle görülür görüş ayrılığı değil, Radoslavov’un zaten her türlü günahı işlemekle suçladığı kendisinden önceki hükümetlere neden bu suçu da izafe ederek bu fırsattan yararlanmadığıdır. Olan hadiseler için sorumlu oldukları halde… Din özgürlüklerinin kesin olarak iade edildiğine dair resmi açıklama yumuşatılmış bir şekilde sunulmuştur: “… kurtuluş savaşındaki o hengamede dedelerinin dinine geçenlere (hristiyanlık kastediliyor – mütercimin notu) din özgürlükleri verilmiştir[40]. Din değiştirme ile ilgili bu hengâmenin ne menem bir hengâme olduğu açıklanmamış; bunun sorumlusunun kim olduğu sorusuna da cevap verilmemiştir?
Geşov ve Danev hükümetlerine geleneksel olarak karşı duran “Pryaporets” gazetesinin duruşu da aynı. Neden değişik fikirleri savunan bu kadar gazete susmayı tercih ediyor? Herhalde uluslar arası şöhret kazanan Pomakların hristiyanlaştırılması meselesi ülkemizi zora soktuğu için. Ayrıca hem Türk hem de Yunan diplomasisi bu gerçekleri kendi lehlerine çok başarılı bir şekilde kullanmışlarıdır.[41] V. Ardenski’ye göre basının susmasının bir sebebi uygulanan askerî sansür, diğeri de gazetecilerin önemli bir kısmı tarafından rahatsız edici, acıklı millî bir meselenin hristiyanlaştırmak suretiyle çözülebileceğine inanmalarıdır[42]. Ancak onlar yanılıyorlar, çünkü hristiyanlaştırma bu sorunu/meseleyi çözmüyor aksine derinleştiriyor. Bütün bunlara rağmen Geşov direk olarak yüz kızartan bir leke olan hristiyanlaştırma ile suçlanmamıştır. Ancak “Mir” (Barış) gazetesinin Radoslavov’un hristiyanlaşanları seçimi kazanmak için zorla İslam’a çevirdiği hakkındaki iddiasından sonradır ki, “Hukuk-u Milliye” gazetesi tehditvari bir şekilde perdeyi aralamaktadır:
Seçim maksadıyla değil… Hükümet ülkeye din özgürlüğünü getirdi. Ve bunun için takdir edileceği yerde kötüleniyorsa ve bu da halkçı-tsankovistçi hükümetin hiç hoş olmayan işleri sebebiyle hiç ağzını açmaması gereken kişiler tarafından yapılıyorsa, şunu iyi bilsinler ki, liberal hükümetin elinde Pomak meselesine ışık tutacak belgeler vardır. Bu belgelerde Pomakların kim tarafından hristiyanlaştırıldığı ve hristiyanlaştırmanın nasıl yapıldığı apaçık görülüyor. Eğer “Mir” gazetesi bu yolda yürümeye devam ederse kurdu kuzuların yanına (koyun ağılına) davet eder[43].
Çok keskin bir cevap ancak, adlî makamlar tarafından bir soruşturma açılmamıştır. Kilise teşkilatı da savaş sırasında yaptıklarından mes’ul tutulmamıştır.
Kilise zaten çok nazik bir durumdadır. İkinci Balkan Savaşı’ndan sonra Ekzarh İstanbul’u terk eder ve Bulgaristan’a döner. Bozguna uğramış, ağır bir krizin içine düşmüş bir devlete bütün gücüyle yardım etmesi gereken bir müesseseye ağır bir ithamda bulunmaya gerek yoktur. Cereyan eden hadiseler neticesinde kilise Bulgaristan’a yeni ilhak edilmiş komşu ülkelerdeki cemaatini kaybetmekle kalmıyor, merkez olma ve potansiyel birleştirici rolünü de Bulgar bilincini canlı tutma ve besleme hakkını da kaybeder. Kendi davasını yani hristiyanlaştırmayı hakkıyla savunamamış kilise, öfke ile Radoslavov hükümetine “Bulgar karşıtı politika”[44] güttüğü tepkisini verir ve acıyla “kazanılanın kaybedildiği”[45] tespitini yapar. Bu gerçekler Bulgar kilisesine karşı tenkidin neden yapılmadığını açıklamaya yetiyor mu? Kilisenin bu hareketi hükümet, muhalefet ve Bulgar toplumunun önemli bir kısmının görüşleriyle uygunluk arz etmiyor mu acaba? Dr. Georgi Çiçovski gibi Pomak savunucuları, Nikolay Vrançev gibi, Nikolay Popfilipov, yazar A. Straşimirov[46] gibi Pomak meselesine aşina olanlar ve yapılan zulümleri yüksek makamlara iletenler neden bir ilgi ve alaka uyandırmıyor veya bir tartışmayı tetikleyemiyor? Herhalde Pomaklara karşı gerçekten bir tahammülsüzlüğün ve anlayışsızlığın var olduğunu söylemek mümkün. Bu durum seçimlerden sonra parlamentoya öncekinden daha fazla Müslüman milletvekilinin girmesiyle daha da kuvvetlenmiştir. Savaş daha yeni bitmiş, acılar hâlâ diri, yabancı bir dine karşı tahammülsüzlük, Müslüman Osmanlı imparatorluğu ile savaş arifesindeki derecesiyle aynı derecede. Hoşgörülü ve özgür Bulgaristan’ın, o kadar da özgür olmadığı, hoşgörüsünün ise her tarafa çekilebilecek bir kavram olduğu anlaşılmıştır. Mantıkî olarak şöyle bir soru ortaya çıkıyor – Bulgaristan bu Balkan savaşlarından galip olarak çıksaydı hristiyanlaştırılan vatandaşlarına dînî özgürlüklerini geri verecek miydi?  Üstelik Balkanlarda homojen uluslar meydana getirmenin ana silahının asimilasyon politikası uygulamanın kabul edildiği bir zamanda. Peki sınırları içine yeni dahil olmuş diğer milletlere karşı tutumu nasıl olacaktı? Komşuları olan Yunanistan ve Sırbistan’ın savaş sonrası dönemde etnik ve dînî azınlıklara karşı uyguladığı siyasetle Bulgar devletininki farklılık gösterecek miydi acaba? Bu sorunun cevabı ne yazık ki olumsuz.
Bizi bu düşünceye sevk eden Pomakların savaş zamanlarında başına gelenlerdir. Hristiyanlaştırma, Sveti Sinod’un[47] “beklenilmesi gerektiğine dair” çekincelerine rağmen Çingene ve Türkler gibi diğer azınlık gruplarına da sıçramış; bir kısım Türk ve Çingene hristiyanlaştırılmıştır.[48] Hoşgörüden bahsedeceksek Pazarcıklı hristiyanlaştırma konusunda faal kişilerin mektubunu göz önünde bulundurmamız ve yeni ilhak edilmiş yerlerdeki Yunan, Türk veya Romen halkının ne kadarını Bulgar addetmiş olabilirler diye kendimize sormamız gerekir. Birinci Dünya Savaşı esnasındaki olaylar da üzerinde düşünülmesi gereken bir konudur. O dönemdeki Bulgar silahının gücü Ortodoks dünyasında Bulgar kilisesini büyüklük açısından Rus kilisesinden sonra ikinci yere yükseltmiştir. Bulgar din adamları da yeni yerlerde bulduğu halkı değil sadece Bulgar kilisesine bağlama, Bulgar devleti ve ulusuna katmak için çok samimi gayret içerisine girmiştir[49]. Dolayısıyla Pomakların hristiyanlaştırılması diğer Balkan devletlerinin kendi azınlıklarına karşı uyguladıkları yöntemlere belirli bir ölçüde benzemektedir. Gerçekten Sırp ve Yunan idaresine özgü radikal baskılar yok, ancak bu kesinlikle şiddet eylemidir. Burada tuhaf olan şey, Bulgar asimilasyon politikasının etnik olarak farklı bir topluma karşı değil de, tek günahları Müslüman olmak olan Bulgarlara karşı yapılmış olmasıdır.
Hristiyan kilisesinin ortaya koyduğu bütün çaba ve gayretlere rağmen, Pomaklar bu defa da itilmiş kapalı bir toplum olarak tebarüz ediyor ve neticede kilise onlara ulaşamıyor. Belki de tarihin hata ve haksızlıklarını düzeltme isteği çoğunlukla hayal olarak kalıyor, insanî isteklerin zorla bir yöne sevk edilmesine yönelik her adım, doğal olarak bir tepki ve mukavemet doğuruyor ama hiçbir şekilde müspet bir sonuç vermiyor.
Pomakları etnik köklerinden uzaklaştıran ve onları Türk propagandasına açık hâle getiren[50]  hristiyanlaştırma, o zamanın çağdaşları tarafından da araştırmacılar tarafından da çok büyük bir siyasî hata olarak kabul edilmiştir. Sv. Eldırov’a göre ise, hristiyanlaştırma hadisesinde harcanan emekler, kilisenin Makedonya’daki Bulgarların kaderinin ne olacağına dair önemli bir meseleye odaklanması gereken dikkatini başka yöne saptırmıştır[51]
29 Eylül 1913 tarihinden sonra hristiyanlaştırılmış Pomaklar kitlesel olarak İslam dinine dönmeye başlarlar. 1914 yılının Şubat ayının ortalarında Bulgar Ortodoks Kilisesi’nin heyecenla ve bir hışımda gerçekleştirdiği büyük işten eser kalmaz. Elde kalan sadece Bulgaristan’a yöneltilmiş ağır bir suçlamadır. Çünkü, hem kendi vatandaşlarının haklarını hem de kendi kanunlarını çiğnemiştir, halbuki prensip olarak bunları koruması ve savunması gerekirdi.
Devin şahrinde (Türkçe: Dövlen) hristiyanlaştırma, 1912. Papaz İvan Cacev, Kaynak: Filibe Devlet Arşivi Fond 959 K, opis 1, arşiv birimi 902, varak 3.



Güney Bulgaristan’da Banite köyünde (Türkçe: Ilıca) hristiyanlaştırma, 1912.
Kaynak: Filibe Devlet Arşivi, Fond 959 K, opis 1, arşiv birimi 902, varak 2



[1] Makalenin orijinal başlığı, “Müslüman Bulgarların Hristiyanlaştırılması”dır. Bulgar tarihçilerinin ve Bulgar devletinin resmi görüşü Pomakların, Bulgar olduklarıdır. Çoğunlukla onlar için Bulgar-Muhammedileri veya Müslüman Bulgarlar tabirini kullanırlar. Ancak Pomakların ekseriyeti bu tanımlamaları kabul etmez. Kendilerini Müslüman Pomaklar olarak tanımlar. (B.Z.)    
[2] VMRO – Vıtreşna Makedonska Revolyütsionna Organizatsiya: Makedonya İhtilalci İç Cemiyeti – Son dönemde Bulgarlar ve Makedonyalıların Osmanlı Devletine karşı kurdukları çeşitli komite ve çetelerin en önemlisidir.
[3] Georgiev, V., St. Trifonov, Pokrastvaneto na bılgarite mohammedani 1912-1913.  Dokumenti, [Bulgar Muhammedilerin Hristiyanlaştırılması 1912-1913 Belgeler]Sofya 1955, s. 7.
[4] Sbornik ve çest na Plovdivskiya mitropolit Maksim, statiya na St. Şişkov. [Filibe metropoliti Maksim anısına Kitap, St. Şişkov’un makalesi]
[5] “Tsırkoven vestnik”, br. 1, [“Kilise Gazetesi, sayı 1,], 5.01.1913
[6] A.g.g.
[7] Georgiev V., St. Trifonov, İstoriya na bılgarite v dokumenti [Belgelerle Bulgar Tarihi], 2/113, 1992
[8] Georgiev V., St. Trifonov, a.g.e.
[9] Georgiev, V., St. Trifonov, Bulgar Muhammedilerin Hristiyanlaştırılması, s. 8
[10] Georgiev, V., St. Trifonov, a.g.e., s 201
[11] Drugite balkanski voyni [Diğer Balkan Savaşları], Fondatsiya Karnegi [Karnegi Vakfı], s. 146, Sofya 1995
[12] Georgiev, V., St. Trifonov, Bulgar Muhammedilerin Hristiyanlaştırılması, s. 452
[13] Ardenski, V., Zagasnali ognişta [Sönmüş Ocaklar], s. 67, Sofya 2005
[14] Ardenski, V., a.g.e., s. 68
[15] Ardenski, V., a.g.e., s. 73
[16] Georgiev, V., St. Trifonov, Bulgar Muhammedilerin Hristiyanlaştırılması, s. 166
[17] Georgiev, V., St. Trifonov, a.g.e., s. 301
[18] Georgiev, V., St. Trifonov, a.g.e., s. 159
[19] Georgiev, V., St. Trifonov, a.g.e., s. 202
[20] Plovdivski mitropolit Maksim. Avtobiografiya i spomeni [Filibe metropoliti Maksim. Özgeçmiş ve hatıralar], s. 71, Plovdiv 1930
[21] Georgiev, V., St. Trifonov, a.g.e., s. 113
[22] Georgiev, V., St. Trifonov, a.g.e., s. 113
[23] Georgiev, V., St. Trifonov, a.g.e., s. 144
[24] Georgiev, V., St. Trifonov, a.g.e., s. 154
[25] Georgiev, V., St. Trifonov, a.g.e., s. 161
[26] Georgiev, V., St. Trifonov, a.g.e., s. 161
[27] Georgiev, V., St. Trifonov, a.g.e., s. 180
[28] Georgiev, V., St. Trifonov, a.g.e., s. 365
[29] Ardenski, V., Sönmüş Ocaklar, s. 71
[30] Georgiev, V., St. Trifonov, a.g.e., s. 168
[31] “Narodni prava” [Hukuk-u Milliye], sayı 200, 7.11.1913
[32] “Trakya”, sayı 3, 8.11.1913
[33]  A.g.g., sayı 5, 26.10.1913
[34] A.g.g., sayı 9, 6.12.1913
[35] A.g.g., sayı 5, 26.10.1913
[36] Georgiev, V., St. Trifonov, a.g.e., s. 212, 404, 416
[37] Georgiev, V., St. Trifonov, a.g.e., s. 229, 401, 441; Ardenski, V., Sönmüş Ocaklar, s. 85
[38] “Vıprosıt za novopokrıstenite” [Yeni hristiyanlaştırılanlar meselesi], Kilise Gazetesi, 1.03.1914
[39] Hukuk-u Milliye, sayı 227, 8.12.1913
[40] “Kronoloji”, Hukuk-u Milliye, sayı 238, 21.12.1913
[41] Ardenski, V., Sönmüş Ocaklar, s. 85
[42] Ardenski, V., a.g.e., s. 81
[43] “Koy pokrısti pomatsite” [Pomakları kim hristiyanlaştırdı], Hukuk-u Milliye, sayı 57, 11.03.1914
[44] “Yeni hristiyanlaştırılanlar meselesi”, Kilise Gazetesi, sayı 9, 1.03.1914
[45] A.g.m.
[46] Ardenski, V., Svoi, a ne çujdi [Yabancının değil, bizim], s. 21, Sofya 1975; Diğer Balkan Savaşları, s. 147
[47] Bulgar Ortodoks Kilisesi’nin merkezi yönetim organı.
[48] Georgiev, V., St. Trifonov, a.g.e., s. 108
[49] Eldırov, S., “Balkanskite pravoslavni tsırkvi i voynite na Balkanite, 1912-1918” – V: sb. Balkanite mejdu mira i voynata XIV-XIX v. [“Balkan Ortodoks Kiliseleri ve Balkanlardaki Savaşlar 1912-1918”, Barışla Savaş Arasındaki Balkanlar XIV-XIX Yüzyıllar] s. 256, Sofya 2002
[50] Ardenski, V., Sönmüş Ocaklar, s. 87
[51] Eldırov, S., a.g.m., s. 264