İSLAM BEYTULLAH ERDİ, GÜNEŞİ ARARKEN, GELİNUÇTU, BİSERTİYE HİÇ GİTTİNİZ Mİ?

YAŞADIKLARIMIX BİR DAHA YAŞANMASIN, EMBİYA ÇAVUŞ

Embiya Çavuş adını ilk 1997 yılında Kader Kurbanı kitabını okurken öğrendim. Daha sonra onu izlemeye başladım, başta Bulgar zulümlerini anlatan resimlerini ihtiva eden kitabı "Yaşadıklarımız Bir Daha Yaşanmasın" kitapligimiza katmak bugüne nasip oldu. 

1926 doğumlu olan ressam, Şumnu'nun Mahmuzlu (Todor İkonomovo) köyündedir. Nüvvab'da okurken arkadaşları ile teşkilat kurmuş, ancak yakalanarak yargilanmislar ve uzun yıllar Belene ve başka hapishanlerde yatmıştır.

OSMAN KILIÇ HOCA'DAN İKİ ESER DAHA: İSLAMIN İNTİŞARI VE MUKADDİMELER

1920 doğumlu asırlık çınar.. Bulgaristan Türkünün dava adamı.. Komünist rejim onu 15 yıl hapiste tuttu, türlü işkenceler uyguladı. 1965 yılında Türkiye'ye geldi. Sadece 3 yıl sonra Türkiye onu Bulgar devlet başkanı Jivkov'a tercüman yaptı. Sizin mahpus tuttuğunuzu biz Cumhurbaşkanı tercümanı yaparız dedi. Belene toplama kampı ve diğer hapis anılarını Kader Kurbanı adlı ilk kitabında yayınladı. İslam'ın İntişarı (İslam'ın Yayılması demektir) ve Mukaddimeler, Makaleler, Sunumlar ve Hakkında Yazılanlar son yayınlanan kitaplarıdır. Bu iki kitabı gönderme inceliğinde bulunan saygıdeğer Mehmet Türker Ağabeye teşekkür ederim.

Eski Zağra'da Hamza bey Camii

1981 yılında yayınlanan bir kitapta böyle gösterilmiş.
Şimdi ise minaresi yok.

1985 yılında zorla isimlerin değiştirildiği günlerde yıkılmıştır. 

RAZGRAT (ANILAR), HAKKI TEZEL

Baskı 2001, 322 sayfa. Razgrada dair çokça malûmat vardır.
Yazar Hakkı Tezel, 1929 yılında Razgrad'da doğmuş, orada okumuştur. Dönemi için önemli bir okul olan 4 yıllık sanat okulunu (meslek lisesi) bitirmiştir. 1944 yılında Razgrad Yardım Cemiyeti'nde görev almış. 1950'de Türkiye'ye göç etmiştir. 30 yıl Emlak Bankasında teknik ressam olarak görev yapmıştır. 

RAZGRAD TÜRK PEDAGOJİ OKULU, RAMİS SERBEST

Şumnu Nüvvab Okulunu kapatan komünistler Türkler için ilkokul öğretmeni yetiştiren Pedagoji okulları açmışlardı. Burada pek tabii kendi ideolojileri çerçevesinde eğitim veriyorlardı. Ama on yıllık bir zaman sonra bunu bile çok görüp kapatmışlardı. 

1951-1963 yılları arasında faaliyet gösteren Razgrad Türk Pedagoji Okulu tarihçesini, öğretmen ve öğrencilerini mükemmel bir belgesel kitap olarak hazırlayanlara teşekkür borçluyuz.

Eskicumalı Şair ve Yazar Mehmet Çavuş Vefat Etti

Bulgaristan Türkleri bir değerini daha kaybetti. Bulgaristan Türk Edebiyatı'nın önde gelen isimlerinden şair, gazeteci, yazar ve toplumcu Mehmet Çavuş 03.03.2017 günü 84 yaşında İstanbul'da vefat etti.

Ömrünü Bulgaristan Türklerine adamıştı, Türk sevdalısı şair yazar, araştırmacı, gazeteci. Mehmet Çavuş, verdiği mücadele ve bıraktığı yazılı eserlerle yaşayacak. Mehmet Çavuş Avcılar'da düzenlenen sade bir törenle son yolculuğuna uğurlandı.

Mehmet ÇAVUŞ 02 Eylül 1933 yılında Bulgaristan’ın Eskicuma iline bağlı Turnaovası Köyünde doğdu. İlk Okulu köyünde, Rustiye'yi  Eskicuma 'da bitirdi. Eskizagra'da açılan Türk Öğretmen Enstitüsü' ne yazıldı. 1950/51ders yılında bu okul kapatıldı. Naklini Razgrat'ta açılan Türk Pedagoji

Okulu A.S Makarenko’ya yaptırdı. 1951/52 ders yılında mezun oldu. Eğitimine Sofya Üniversitesinde Türkoloji Bölümünde devam etti. Buradan mezun olduktan sonra eğitimine Tarih-Felsefe bölümünde sürdürdü. 1982 yılında ailesiyle beraber Bulgaristan'dan sınır dışı edilince, İstanbul'a yerleşti. Balkan Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneğini kurdu ve on yıl başkanlığını yaptı. 6 yıl "Balkan Türkleri’nin Sesi" dergisinin sahipliğini yaptı. 14 yıl kadar edebiyat ve sanat ağırlıklı "TUNA"dergisini yayınladı.

Allah rahmet etsin!

Eserleri:

Çocuk Şiirleri (1955)

Yılların Serenadı  (Şiirler 1964)

Yol Verin (Çocuk Şiirleri 1969)

Ölümden Sonra Yaşayanlar (Bulgarca Belgesel)

Bulgaristan'da Soykırım (1984)

Bulgaristan'dan Sesler (Şiirler -1985)

20.yy Bulgaristan Türkleri Şiiri (Antoloji 1988)

Bulgaristan'da ki Müslüman Türk Azınlıklarının Dramı (1988)

Burcu Burcu (Çocuk Şiirleri 1997)

Atatürk Şiirleri (Tuna 2004)
İki Arada - şiirler (İstanbul 2009)

ANILAR, HİZMETLER, LANETLER, HÜSEYİN MAHMUT HACIOĞLU

18782LERDEN GÜNÜMÜZE KADAR BULGARİSTAN'DAN tÜRKİYEYE GÖÇ EDEN BULGARİSTAN'DA VE tÜRKİYEDE İZ BIRAKAN TÜRKAYDINLARIMIZ

DEMİR BABA - HÜSEYİN BABA - YONUS BABA HAKKINJDA "ŞİİRLER VE VERİLEN İLAHİLER, M. ARSLAN - CUMALI

ŞUMNULU ÖNCÜ EĞİTİMCİ: AHMED İHSAN EFENDİ, MEHMED HASAN

İSLAMIN İNTİŞARI, OSMAN KILIÇ

1920 doğumlu asırlık çınar.. Bulgaristan Türkünün dava adamı.. Komünist rejim onu 15 yıl hapiste tuttu, türlü işkenceler uyguladı. 1965 yılında Türkiye'ye geldi. Sadece 3 yıl sonra Türkiye onu Bulgar devlet başkanı Jivkov'a tercüman yaptı. Sizin mahpus tuttuğunuzu biz Cumhurbaşkanı tercümanı yaparız dedi. Belene toplama kampı ve diğer hapis anılarını Kader Kurbanı adlı ilk kitabında yayınladı. İslam'ın İntişarı (İslam'ın Yayılması demektir) ve Mukaddimeler, Makaleler, Sunumlar ve Hakkında Yazılanlar son yayınlanan kitaplarıdır. Bu iki kitabı gönderme inceliğinde bulunan saygıdeğer Mehmet Türker Ağabeye teşekkür ederim.

Bulgaristanlı Türk Yazar İslam Beytullah ERDİ (1940 - 2014)

Türk Dili, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat dergileri yazarlarından romancı, hikâyeci, çevirmen ve gazeteci İslam Beytullah Erdi, 6 Ocak 2014 Pazartesi günü Ankara’da hayata gözlerini yumdu. Cenazesi, 7 Ocak 2014 Salı günü Ankara Karşıyaka Mezarlığı Camisi’nde kılınan ikindi ve cenaze namazlarının ardından Karşıyaka Mezarlığı’nda toprağa verildi.

25 Nisan 1940 tarihinde Bulgaristan Razgrat Bisertsi’de doğdu. Razgrat Pedagoji Okulunu bitirerek öğretmen oldu (1960). Sekiz yıl öğretmenlik, okul müdürlüğü yaptıktan sonra gazetecilik mesleğine geçti (1968). On sekiz yıl Sofya’da yayımlanan Yeşil Işık gazetesinin Sliven ve Burgaz/Burgas muhabiri olarak görev yaptı. Bulgaristan Gazeteciler Derneği Sliven Şubesinde Genel Sekreter olarak hizmet verdi (1976-1980). Türk adlarının Bulgar adlarıyla değiştirilmesine karşı çıktığından 1985’te tutuklanıp Belene Cezaevinde yatırıldı. İşkence gördü. Bir yıl sonra Sofya’ya getirilip Montana şehrinde bir köye sürgün edildi (1986). Burada da rahat bırakılmadı. Türkçü tutumundan dolayı sınır dışı edildi ve Türkiye’ye geldi (1989). Ankara’da çevirmenlik, İngilizce öğretmenliği yaparak geçimini sağladı. T.C. vatandaşlığına kabul edildi. İLESAM, TÜRKSAV (Türk Dünyası Yazarlar ve Sanatçılar Vakfı) gibi kuruluşlarda Yönetim Kurulu üyeliği yaptı. Ankara’da yaşıyordu.

Ortaokul sıralarında yazmaya başladı. Hikâye, yazı ve halk kültürü derlemeleri, 1954 yılından itibaren, henüz 14-15 yaşlarında Bulgaristan’da Tuna Gerçeği, Halk Gençliği, Yeni Işık, Yeni Hayat, Slivensko Delo gazete ve dergilerinde yayımlandı. Bulgarcadan Türkçeye, Türkçeden Bulgarcaya çeviriler yaptı. Memduh Şevket Esendal’ın bazı hikâyelerini Bulgar okuyucuya okutmayı başardı. Türkiye’de yaşamaya başladıktan sonra yoğun ve yaygın yayın hazırlama imkânına kavuştu. Hikâye ve çevirileri, makaleleri Türk Dili, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat, Türk Edebiyatı, Yeni Ses, Yüce Erek, Tuna, Balkanlarda Türk Kültürü, Kardeş Kalemler, Diyanet Avrupa, Diyanet Avrasya, Diyanet Çocuk, Balkanlılar, Damar, Bizim Külliye, Alternatif Sanat, Karınca, Evlad-ı Fâtihan gibi dergilerde yer aldı. Yurt dışında da yayın hayatını sürdürdü. Şafak (Yunanistan), Birlik, Sesler (Makedonya), Bay (Kosova), Oğuz Yurdu, İstidad (Azerbaycan), Ümit, Kaynak, Gönül, Balon, Deliorman, Hoşgörü, Jajda, Avtograf, Slivensko Delo (Bulgaristan) dergi ve gazetelerinde edebî ürünlerini yayımladı. Bulgaristan’da İslam Beytullah, Türkiye’de ise İslam Beytullah Erdi imzasıyla tanındı.

ESERLERİ, tür ve ilk baskı yıllarına göre şöyle sıralanabilir:

Hikâye: Gelinuçtu (1998), Tutuk-lunun Sevgilisi (2003), Vicdanın İsyanı (Bakü, 2001), Beleg ot Roza (Sofya, 2004), Yaşamak Hakkı (Bakü, 2005), Gümüş Kak-malı Ağızlık (2007, gezi notları da var).

Roman: Aşkı Arayanlar (2000), Uzun Bir Gece (2009).

Anı, Araştırma: Güneşi Ararken (1996), Bisertsi’ye Hiç Gittiniz mi? (2006).

Deneme: İnsanı Düşündüren İnsan (1997), Sınırlar Ötesinde Türk Kalmak (2009).

Gezi: Romanya ve Bulgaristan Yolla-rında Yirmi Beş Gün (2011).

Röportaj: Po Horizontite na Sveta/Dünya Ufuklarında (Sliven, 1982).

Çeviri: 

a. Türkçeden Bulgarcaya: İslam Mutluluk Yolu (2002), Özet Olarak İslam (2002), Kur’an Okumaya Giriş (2003), Te-mel Dinî Bilgiler (2003).

b. Bulgarcadan Türkçeye: Balkan Ül-kelerinden Masallar (2003), Özüne Dön Halkım (2004).

Hakkında, Yrd. Doç. Dr. Nazlı Rânâ Gürel ve Yrd. Doç. Dr. Zeki Gürel'in yaz-dığı İslam Beytullah Erdi / Hayatı, Sanatı ve Eserleri adlı kitap 2012 yılında Ankara'da yayımlandı.

Rusça ve Bulgarca biliyordu. 

İki defa evlendi. Son eşi Fahriye Hanım’dır. İlk evliliğinden kızı Nevin ve oğlu Alper, ikinci evliliğinden de kızı Çiğdem bulunmaktadır.

Bulgaristan Türk edebiyatının önde gelen kalemlerinden biriydi. Eserlerinde Bulgaristan Türklerinin yaşadıklarını etkili bir biçimde anlattı. Hikâye ve romana yansıtmayı başardı. Ruhu şad olsun!

Kriçim mezar taşı - 1

Sağdaki mezar taşı: 

Fatiha

Ne müşküldür şu gençlikte

Ecel şerbetin içmek

Reva midmı ve hey gafil

Dua etmeden geçmek.

Merhum Mehmed bin Hüseyin Aguş

Sene 1219 hicri 

Foto: Kricim imamı Ekrem HOCA

Okuyan: Basri Zilabid ÇALIŞKAN

FİLİBE’DEKİ CAMİLERE YAPILAN HARCAMALAR (1884-1886), SAMİ BALKANER

ÖNSÖZ

Osmanlı devletinin kuruluş, yükselme, dağılma ve gerileme dönemleri incelendiğinde, günümüz toplumları için hususi bir öneme sahip olduğu görülür. Temel yapısını oluşturan mihenk taşları, onu şahlandıran, zirveye taşıyan olguları ve zaman içerisinde zayıflatıp kendisini çöküşe götüren sebepleri ile her açıdan vazgeçilmez bir örneklemdir Osmanlı. . . Elbette tarihe hatta çağlara -orta çağı kapatıp yeniçağı başlatması yönüyle- mâl olmuş bir milletin temel dinamiklerini göz ardı etmemek gerekir. Şüphesiz Osmanlı devletini geniş bir perspektifte görmek isteyen, onu mutlaka siyasi işleyişi başta olmak üzere askerî, hukukî, sosyal ve iktisâdî yapısı ile ele almalıdır. Böylesine önemli bir konuyu ve içerdiği geniş malzemeyi ortaya çıkaracak ilk menba ise Osmanlı devleti arşivinin en mühim yazılı kaynağını oluşturan Kadı Sicilleri ve Muhasebe Defterleri’dir. Bu defterler Osmanlı’yı doğru bir şekilde anlama ve tahlil etme noktasında öncelikle tarih ve sosyoloji olmak üzere sosyal bilimlerin hemen her alanı için birincil derecede kaynak hükmündedir; tarihi, ekonomik, sosyal, hukukî ve dinî konularda araştırmacılarına güvenilir bilgiler sunan orijinal kaynaklardır.

Bu çalışmada, 1302-1304 Rumi/1884-1886 Miladi yılları itibariyle Filibe ve genel hatlarıyla Osmanlı Devleti’nin küçük bir fotoğrafını çekmeyi amaçlamaktayız. Özellikle Osmanlı Devleti’nin duraklama sürecine rastlayan kayıtlar, 19. yy. Filibe’si hakkında bizlere muhtelif konularda bilgiler vermektedir. Ele aldığımız “Defter”, birçok hususta dönemini aydınlatacak veriler sunan, aynı zamanda Filibe’nin çok küçük de olsa bir kesitini gözümüzde canlandıran bir kaynaktır. Ayrıca bu çalışma, bu konuda yapılacak araştırmalara yeni malzeme ve veriler sunması bakımından da önem arz etmektedir.

Çalışmamızın esasını oluşturan defter, Bulgaristan Smolyan ilinin Rudozem kasabasına bağlı Çepintsi Köyü Camii kütüphanesinde yer almakta ve toplam 46 varaktan müteşekkil bulunmaktadır. Bunların hepsi Osmanlı Türkçesi ile kaleme alınmıştır.

Tez üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, incelemeye aldığımız Muhasebe Defteri başta olmak üzere yer yer dönemle ilgili eserlere de atıfta bulunarak 1884-1886 yıllarındaki Filibe resmedilmeye çalışılmış ve bir değerlendirme yapılmıştır. Bu kısımda belgelerde geçen her konuyu ele almak yerine, elde edilen verilerin zenginliğine göre bir değerlendirme yolu seçilmiştir. Öte yandan zikredilen başlıklar dışında daha birçok konuya değinmenin mümkün olduğunu, ancak araştırmamızın tematik olmayıp bir defter çalışması olması sebebiyle bu konulara girilmediğini belirtmek isteriz. İkinci bölümde incelenen defterde yer alan Osmanlı kurumları ve birimleri sıralanmış, imam ve müezzin gibi bazı görevlilerin aylık maaşları ile defterdeki tahsilât ve mesârifât/gelir ve gider tablosuna dair kısa bir değerlendirme yapılmıştır. Üçüncü bölüm ise, 1884-1886 yıllarına ait Filibe “Umûm Mesârifât Defteri”nin latin harflerine aktarılmasından oluşmaktadır.

Defterin Latin harflerine aktarılması esnasında okunuşunda tereddüt edilen kelimelerin yanına “?”(soru işareti) konulmuş, okunuşunda çok tereddüt edilen veya okunamayan kelimelerin yanına ise kelimenin defterdeki fotoğrafı yerleştirilmiştir. Tezin ekler kısmında, araştırma konusu olan Filibe şehrine dair bazı fotoğraflar ile birkaç haritaya yer verilmiştir.

Araştırmanın başlangıcından son şekline gelinceye kadar her aşamasında destek ve tavsiyelerini esirgemeyen, büyük bir titizlik ve samimiyetle gayret sarf eden muhterem hocam Prof. Dr. Salih Pay’a, ayrıca yazım safhasında bana yardımcı olan değerli hocam Dr. Öğretim Üyesi Süleyman Sayar’a teşekkürü bir borç bilirim. Çalışmamızın Filibe tarihi adına ufuk açıcı olmasını temenni ederim.

Sami BALKANER

Bursa - 2018